Czyste Powietrze – jak przygotować się do kontroli? Trwają weryfikacje inwestycji beneficjentów

• Do końca 2024 roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) planuje przeprowadzenie kontroli inwestycji z programu Czyste Powietrze, sprawdzając zarówno dokumenty, jak i przeprowadzone prace.
• Kontrole mogą odbywać się na miejscu inwestycji lub w siedzibie WFOŚiGW; beneficjent powinien być gotowy do dostarczenia dokumentacji lub przyjęcia kontrolerów, inaczej może stracić dotację.
• W trakcie kontroli sprawdzane są dokumenty zakupu, faktury, protokoły instalacyjne, zaświadczenia dochodowe, a także fakt wykonania prac zgodnie z umową – kontrolerzy mają prawo wglądu w dokumenty oraz przeprowadzenia oględzin na miejscu.

Kontrole w Czystym Powietrzu – co czeka beneficjentów?

Jak wynika z informacji przekazanych naszej redakcji przez NFOŚiGW, w pierwszej połowie tego roku Narodowy Fundusz oraz Wojewódzkie Fundusze w całej Polsce (WFOŚiGW) przeprowadziły 4656 kontroli. Z czego 67 zakończyło się wypowiedzeniem umowy (a więc koniecznością zwrotu przez beneficjenta środków), a 573 – zmniejszeniem dofinansowania. Fundusz zapowiada kolejne kontrole. Weryfikacji ma być poddane co najmniej 5% inwestycji realizowanych na podstawie wniosków złożonych po dniu 22 kwietnia 2024 roku. Oznacza to w przybliżeniu 7,5 tys. kontroli.

Kilka dni temu szczegółowo donosiliśmy o dotychczasowych weryfikacjach przeprowadzanych przez Fundusz oraz planach na przyszłość. Jak wynika ze zdobytych przez nas informacji, osoby które złożyły wniosek po 22 kwietnia mogą spodziewać się kontroli przeprowadzonej inwestycji jeszcze w tym roku. Część z takich wizytacji już zapewne się odbyła. Jak przygotować się do takiej kontroli? Poprosiliśmy NFOŚiGW o podanie dodatkowych informacji dotyczących tego procederu. Oto, czego udało nam się dowiedzieć.

Przyjmij kontrole – inaczej zabiorą Ci dotację

Przede wszystkim warto podkreślić, że kontrola nie musi wcale odbyć się na terenie przeprowadzanej inwestycji. Czasami będzie ona mieć miejsce w siedzibie WFOŚiGW i polegać na weryfikacji dokumentów. Beneficjent wezwany do takiej kontroli powinien przygotować wszelkie niezbędne dokumenty (o nich za chwilę), wykonać ich skany lub kopie i przekazać je do Wojewódzkiego Funduszu. Oryginały dokumentów zawsze zostaje u beneficjenta. Jeżeli osoba, której dotyczy kontrola, nie dostarczy dokumentacji niezbędnej do przeprowadzenia kontroli, WFOŚiGW może wypowiedzieć umowę o dotacji.

W przypadku kontroli w miejscu realizacji inwestycji, beneficjent jest wcześniej informowany o planowanym terminie kontroli. Jeżeli z winy beneficjenta nie dojdzie ona do skutku dwukrotnie, Wojewódzki Fundusz jest uprawniony do wypowiedzenie umowy dotacji. Warto o tym pamiętać. Jak się okazuje odmowa kontroli lub brak przekazania odpowiednich dokumentów uprawniają WFOŚiGW do całkowitego cofnięcia dotacji. Co jeszcze może doprowadzić do takiej sytuacji? O tym szczegółowo piszemy w poniższym materiale:

Jakie dokumenty przygotować na kontrolę w sprawie Czystego Powietrza?

Wszelkie dokumenty, o których okazanie może w trakcie kontroli być poproszony beneficjent, wymienione są w umowie o dofinansowanie oraz w instrukcji do wniosku o płatność. Jak podał nam NFOŚiGW, zakres dokumentów może różnić się w zależności od danego wnioskodawcy oraz celów i wysokości finansowania. Fundusz wśród najważniejszych, niezbędnych przy kontroli dokumentów wymienia chociażby:

• oryginały dokumentów zakupu,
• dokumenty potwierdzające dokonanie zapłaty na rzecz wykonawcy lub sprzedawcy,
• audyt energetyczny budynku, dokumentację projektową, atesty,
• oryginały faktur, rachunków imiennych lub innych dowodów księgowych,
• oryginały certyfikatów, świadectw, kart produktów, gwarancji jakościowych producenta wyrobów i urządzeń,
• oryginały protokołów instalacji urządzeń lub wykonania prac montażowych, protokołu z odbioru kominiarskiego,
• dokumenty potwierdzające dochód zadeklarowany we wniosku o dofinansowanie, w tym zaświadczenia o dochodach, jeśli do wniosku o dofinansowanie została dołączona kopia,
• dokumenty potwierdzające, że beneficjent otrzymał dofinansowanie z programów, w których właścicielem zakupionego źródła ciepła po wymianie jest jednostka samorządu terytorialnego,
• dokumenty dotyczące pełnomocnictwa oraz w przypadku dotacji na częściową spłatę kapitału kredytu bankowego – umowy kredytowej i dokumentów z nią związanych, które dotyczą również umowy dotacji na częściową spłatę kapitału kredytu bankowego.

Jak podkreśla NFOŚiGW, beneficjent ma obowiązek przechowania wyżej wymienionych dokumentów przez 5 lat od daty zakończenia przedsięwzięcia, a więc w tzw. okresie trwałości.

Jak wygląda kontrola beneficjentów w Czystym Powietrzu?

Kontrola może nastąpić zarówno przed wypłatą środków (w tym przypadku sprawdzane są same dokumenty), jak do 5 lat po zakończeniu przedsięwzięcia. Jak już wspomnieliśmy wyżej, beneficjent jest wcześniej informowany o proponowanym terminie kontroli. W ustalony dzień powinien udostępnić kontrolerom miejsce wykonywania inwestycji lub (w przypadku kontroli w siedzibie WFOŚiGW) dostarczyć kopie lub skany odpowiednich dokumentów. Jak podał NFOŚiGW w przesłanej do nas informacji:

- Kontrolę prowadzi się w oparciu o wzór protokołu z kontroli realizacji przedsięwzięcia lub z kontroli realizacji wykonanej w okresie trwałości. Protokół z ustaleń z kontroli podpisuje kontrolujący i beneficjent lub reprezentująca go osoba. W przypadku uwag, zastrzeżeń lub rozbieżności zdań w odniesieniu do ustaleń, przed złożeniem podpisu należy umieścić je w protokole. Protokół sporządzany jest w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach na zakończenie kontroli i w dniu jej przeprowadzenia, po jednym dla beneficjenta i kontrolującego. Beneficjentowi, który nie umożliwi dokonania oględzin, odmówi udostępnienia pomieszczeń, dokumentów lub podpisania protokołu, WFOŚiGW może wypowiedzieć umowę o dofinansowanie przedsięwzięcia.

Okazuje się, że w ramach weryfikacji inwestycji zrealizowanych ze środków Czystego Powietrza, kontrolujący posiadają dość szeroki zakres uprawnień. NFOŚiGW powołuje się w tej materii na artykuł 400k ustawy Prawo ochrony środowiska oraz artykuł 44 ustawy o finansach publicznych. Podczas kontroli w miejscu realizacji przedsięwzięcia, kontrolerzy upoważnieni są do:

• swobodnego poruszania się po terenie beneficjenta,
• dokonania pomiaru przegród, stolarki okiennej i drzwiowej w przypadku kiedy w ocenie kontrolującego wielkości powierzchni zaprezentowane w dokumentach mogą nie być zgodne z faktycznymi,
• wglądu do dokumentów beneficjenta związanych z przedsięwzięciem, np. audytu energetycznego budynku, dokumentacji projektowej, dokumentów potwierdzających oddanie budynku do użytkowania, atestów, oryginałów faktur, rachunków imiennych lub innych dowodów księgowych, certyfikatów, świadectw, kart produktów, gwarancji jakościowych producenta wyrobów i urządzeń, oryginałów protokołów instalacji urządzeń lub wykonania prac montażowych, umowy kredytu (jeśli dotyczy),
• wglądu do dokumentów potwierdzających informacje w oświadczeniu o wysokości dochodów uprawniających do otrzymania dofinansowania,
• przeprowadzania oględzin budynków, lokali i urządzeń związanych z przedsięwzięciem,
• żądania od beneficjenta ustnych i pisemnych wyjaśnień,
• przygotowania dokumentacji fotograficznej z oględzin.

Źródło: NFOŚiGW