Funkcjonowanie wewnętrznego rynku wodoru – o rozwiązaniach regulacyjnych w rozporządzeniu wodorowo-gazowym UE
Celem rozporządzenia wodorowo-gazowego jest ustanowienie ram regulacyjnych, które umożliwią wszystkim uczestnikom rynku odejście od gazu ziemnego, w szczególności we wszystkich odpowiednich sektorach przemysłu. Jednym z obszarów regulacyjnych wspomnianego rozporządzenia UE jest system wodorowy, który będzie funkcjonował w oparciu o podstawowe zasady organizacji, zaczerpnięte z rynku energii elektrycznej czy gazu ziemnego (zasada TPA, zasada zatwierdzania taryf, wolność wyboru dostawcy, zasada rozdzielenia działalności, zasada ustalania ceny dostaw na podstawie mechanizmów rynkowych).
Obecnie europejski rynek wodoru jest w początkowej fazie rozwoju, co jednak nie przeszkodziło unijnemu prawodawcy w przyjęciu ambitnych regulacji (dot. m.in. bilansowania, tworzenia kodeksu sieci wodorowych), które kształtują funkcjonowanie rozwiniętego rynku wodoru. Prawdopodobnie kompleksowe podejście do uregulowania rynku wodoru ma na celu to, aby nie powtórzyła się historia z procesu powstawania rynku gazu ziemnego, który był kształtowany w trzech fazach, w oparciu o tzw. trzy pakiety energetyczne. W artykule przedstawione zostały najważniejsze regulacje zawarte w rozporządzeniu wodorowo-gazowym, które zostało zatwierdzone 21 maja 2024 r. przez Radę UE, a obecnie oczekuje na publikację w Dzienniku Urzędowym UE.
Zasada dostępu stron trzecich do sieci operatorów wodorowych
Jest to koronna zasada, która zapewnia dostęp do infrastruktury wodorowej w tym do sieci wodorowych wszystkim użytkownikom systemu bez dyskryminacji, na równoważnych warunkach umownych za te same usługi (art. 7 rozporządzenia wodorowo-gazowego). Od dnia 1 stycznia 2033 r. operatorzy sieci wodorowych będą zobowiązani do zapewnienia regulowanego dostępu do sieci wodorowych w oparciu o taryfy zatwierdzone przez organ regulacyjny. Do wskazanej daty operatorzy systemu wodorowego mogą stosować system negocjacyjnego dostępu do sieci wodorowej.
W ramach realizacji zasady TPA operatorzy będą zobowiązani m.in. do publikuji na swoich stronach internetowych warunków umów i taryf, wraz z niezbędnymi informacjami technicznymi dla użytkowników sieci wodorowej, w celu uzyskania skutecznego dostępu do sieci. Maksymalny okres obowiązywania umów przesyłowych będzie wynosić 20 lat w przypadku infrastruktury ukończonej przed dniem 1 stycznia 2028 r., i 15 lat w przypadku infrastruktury ukończonej w tym dniu, lub później. Organy regulacyjne mają prawo narzucać krótsze okresy maksymalne.
Certyfikacja operatora systemu przesyłowego wodoru
Procedura certyfikacji jest potwierdzeniem, że operator systemu przesyłowego wodoru spełnia kryteria niezależności w związku z pełnieniem funkcji przesyłowych wodoru (art. 15 rozporządzenia wodorowo-gazowego). Niezależność musi przejawiać się w formie prawnej, organizacji oraz podejmowaniu decyzji przez operatora systemu przesyłowego wodoru, co w konsekwencji ma potwierdzać brak innych działalności niezwiązanych z przesyłaniem wodoru.
Certyfikacja jest dokonywania przez krajowy organ regulacyjny, ale procedura wymaga współpracy z Komisją Europejską. W terminie 50 dni roboczych od dnia otrzymania zgłoszenia, Komisja wydaje odpowiedniemu organowi regulacyjnemu swoją opinię. Organ regulacyjny przyjmuje swoją ostateczną decyzję w sprawie certyfikacji operatora sieci przesyłowej wodorowej, uwzględniając w najwyższym stopniu tę opinię w ciagu kolejnych 50 dni. Decyzję organu regulacyjnego publikuje się wraz z opinią Komisji Europejskiej.
W rozporządzeniu wodorowo-gazowym nie przewidziano obowiązku certyfikacji operatorów systemu magazynowania wodoru, którzy będą odpowiedzialni za eksploatację m.in. podziemnych kawern solnych. Prawdopodobnie obszar ten zostanie uregulowany w późniejszym czasie, tak jak w przypadku operatora systemu magazynowania gazu ziemnego, których certyfikacja jest prowadzona w każdym z państw członkowskich UE.
Mechanizm wsparcia rozwoju rynku wodoru
W preambule rozporządzenia wodorowo-gazowego wskazano, że mechanizm wsparcia rozwoju rynku wodoru może “odegrać decydującą rolę w realizacji celów unijnej polityki energetycznej: przejrzystości rynku, obniżenia emisyjności, dywersyfikacji i bezpieczeństwa dostaw”. Komisja Europejska ma prawo stanowić taki mechanizm w ramach działań Europejskiego Banku Wodoru (art. 52 rozporządzenia wodorowo-gazowego) . Celem systemu wsparcia powinno być zwiększenie unijnej produkcji wodoru i rozwój rynku wodoru, w tym poprzez zwiększenie przejrzystości zapotrzebowania na wodór, jego podaży, przepływów i cen. Jednocześnie oczekuje się, że wsparcie odegra rolę koordynującą, łączącą producentów i konsumentów.
Jak wskazano w przepisach Komisja powinna móc wdrożyć mechanizm wsparcia rozwoju rynku wodoru samodzielnie lub za pośrednictwem odpowiednich dostawców usług. Wsparcie powinno być dostępne dla przedsiębiorstw mających siedzibę w Unii, z pewnymi wyjątkami. Ten dobrowolny mechanizm może zostać wprowadzony do dnia 31 grudnia 2029 r., przyjęcie ograniczenia czasowego ma zapewnić wybór najskuteczniejszego narzędzia pozwalające określić zapotrzebowanie na wodór i jego podaż w Unii. Przed wygaśnięciem mechanizmu, istnieje możliwość wniesienia wniosku dotyczącego opracowania mechanizmu dobrowolnej agregacji zapotrzebowania i wspólnych zakupów wodoru.
Jakość wodoru czyli jak uniknąć ograniczeń w przepływie transgranicznym?
Operatorzy sieci przesyłowych wodorowych w państwach członkowskich UE będą zobowiązani do wzajemnej współpracy, aby uniknąć ograniczeń wynikających z różnic w jakości wodoru, aby unikność ograniczeń na rynku wewnętrznym wodoru (art. 55 rozporządzenia wodorowo-gazowego). Każde odstąpienie od normy jakości wodoru powodujące ograniczenie w przepływie trangranicznym jest podstawą dla operatora systemu przesyłowego do poinformowania zainteresowanych organów regulacyjnych. W ciągu sześciu miesięcy od otrzymania informacji zainteresowane organy regulacyjne uzgadniają wspólnie, czy uznać ograniczenie zgłoszone przez operatora. W przypadku uznania ograniczenia operatorzy systemów przesyłowych są zobowiązani do określonych działań, m.in. opracowania technicznych różnych wariantów eliminujących ograniczenia, analizy kosztów wariantów, oszacowania czasu wdrożenia tych wariantów, konsultacji z innymi państwami członkowskimi UE oraz organami regulacyjnymi. Parametry jakości wodoru oraz cała procedura zgłaszania ograniczeń zostanie uregulowana w kodeksie sieci.
Co dalej?
W świetle art 288 TFUE rozporządzanie ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich UE. Rozporządzenie wodorowo-gazowe od chwili wejścia w życie, staje się automatycznie częścią krajowego porządku prawnego. Jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, nie może być przez państwa zmieniane ani uzupełniane. Rozporządzenie wodorowo-gazowe wchodzi w życie 20 dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym UE. Początek jego stosowania liczy się od sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie przywołanego rozporządzenia UE.