W krajach europy zachodniej współczesne obiekty sportowe realizowane są w wielu różnych standardach.

Powstają tzw. solarne hale sportowe, bioklimatyczne, zeroenergetyczne, jednak te wszystkie typy budynków są najczęściej jedynie znakiem nowych kierunków poszukiwań w dziedzinie poszanowania energii. W Niemczech i Austrii sprawdzonym standardem stają się budynki sportowe realizowane w technologii budownictwa pasywnego.

Polska jest krajem mocno niedoinwestowanym w zakresie oferty sportowo-rekreacyjnej. Nowo powstające obiekty, jak hale sportowe czy baseny, są budowane najczęściej  z zamiarem zapewnienia podstawowych urządzeń sportowych, gdzie decydującym kryterium o wyborze technologii budowlanej są podstawowe koszty inwestycyjne. Nierzadko władze gmin i innych instytucji publicznych organizujących przetargi dość ogólnikowo traktują kwestię przyszłych kosztów eksploatacyjnych, a także edukacyjną, a nawet kulturotwórczą rolę związaną z tego rodzaju obiektami. 

Czym jest budownictwo pasywne, o którym  coraz częściej słychać obecnie zazwyczaj w odniesieniu do budynków jednorodzinnych? Generalnie można powiedzieć, że są  to obiekty o wyjątkowo niskim zapotrzebowaniu na energię do celów grzewczych, niższym przeciętnie o 90% od typowych budynków aktualnie realizowanych w Polsce. Obiekty pasywne poza komfortem cieplnym, wysoką trwałością i korzystnym mikroklimatem wnętrz, gwarantują przede wszystkim możliwość uzyskania  znacznych  oszczędności związanych z koniecznością ogrzania budynków.

W standardzie budynku pasywnego można obecnie zrealizować prawie każdy, zarówno nowo budowany, jak i modernizowany obiekt, a więc budynki mieszkalne jedno- i wielorodzinne, komunalne, biurowe, handlowe, hotele, szkoły, hale sportowe, pływalnie i baseny oraz obiekty na potrzeby przemysłu. Standardy budynku pasywnego wymagane przez Passivhaus Institut w Darmstadt zostaną omówione w dalszej części artykułu na przykładzie projektowanej sportowej hali pasywnej w Słomnikach.

Pasywna hala sportowa w Słomnikach
Realizacja Hali Sportowej w Słomnikach pod Krakowem jest przewidywana na rok 2009/ 2010. Hala powstanie przy tamtejszym zespole szkół ogólnokształcących. Sala będzie typowym obiektem sportowym, który poza funkcjami przyszkolnej hali sportowej stanie się, zgodnie z zamiarem władz, gminną salą wielofunkcyjną. Hala jest od lat oczekiwanym przez mieszkańców budynkiem, który powinien zaspokoić ich aktualne potrzeby oraz zagwarantować trwałą i wyjątkowo tanią eksploatację w przyszłości, przy jednoczesnym racjonalnym poziomie poniesionych kosztów inwestycyjnych. Takie oczekiwania władz oraz proekologiczna koncepcja rozwoju gminy zdecydowały o wyborze standardu pasywnego dla budynku przyszłej hali sportowej.

Główną determinantą projektową okazała się chęć zachowania właściwych relacji przestrzennych z istniejącym budynkiem szkoły i planowanym kompleksem boisk zewnętrznych. Za równie istotne uznano konieczność wytworzenie niezbędnej, ogólnodostępnej przestrzeni przed głównym wejściem do budynku, przedpola będącego zewnętrzną strefą rekreacyjną i miejscem gromadzenia się użytkowników przed najważniejszymi imprezami.

Sposób doświetlenia budynku
Mając na uwadze wyżej wymienione lokalne uwarunkowania, dążyliśmy do jak najszerszego otwarcia budynku od strony południowej. Południowe otwarcie zapewnia bierne zyski słoneczne w zimnych porach roku, co korzystnie wpływa na ogólny bilans energetyczny budynku. Jednocześnie, w celu ochrony budynku przed letnim przegrzewaniem, południowe przeszklenia wyposażono w zewnętrzny system osłon przeciwsłonecznych. Liniowy system doświetlenia wzdłuż dłuższych boków umożliwia równomierne doświetlenie całego pola gry. Ściany zachodnia i wschodnia pozostały wolne od okien z kilku powodów. Przeszklenia w tych fasadach mogą prowadzić do przegrzewania budynku w okresie letnim, ponieważ promienie słoneczne o dużej intensywności wnikają głęboko do wnętrza budynku. Ponadto ochrona przed takim promieniowaniem padającym pod niskim kątem jest stosunkowo trudna i  wymaga całkowitego zacienienia, co wiązałoby się z koniecznością zastosowania kosztownych ruchomych przesłon zewnętrznych. Dodatkowo mogłoby dochodzić do oślepiania zawodników, utrudniając tym samym prowadzenie zajęć.

Rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne
Rozmieszczenie poszczególnych zespołów funkcjonalnych zostało podyktowane chęcią stworzenia kompleksu ściśle zintegrowanego z budynkiem szkoły, a równocześnie łatwo dostępnego dla osób z zewnątrz. Zespół socjalny z przebieralniami, siłownią i pozostałymi pomieszczeniami towarzyszącymi umiejscowiono w południowej części. Taka lokalizacja zapewnia właściwe doświetlenie wszystkich pomieszczeń. Liczba i wielkość zespołów szatniowych w pełni zaspokoi nie tylko potrzeby szkolnych klas, ale równocześnie z powodzeniem może być wykorzystywana w trakcie zawodów o wyższej randze (możliwość wynajmu budynku). Przebieralnie ponadto zostały w pełni dostosowane dla użytkowników niepełnosprawnych, podnosząc możliwości szerszego wykorzystania obiektu również dla celów leczniczo-rehabilitacyjnych.

Koszty inwestycyjne
Na obecnym poziomie rozwoju gospodarczego Polski największym problemami spotykającymi projektantów budynków pasywnych są oczywiście koszty inwestycyjne, ale również dostępność technologii. Koszty budowy są problemem, na które napotyka każdy inwestor bez względu na to, z jakim budżetem pierwotnie planuje inwestycję. W przypadku budownictwa pasywnego kwestie te jeszcze dodatkowo się komplikują poprzez brak punktów odniesienia w postaci budynków pasywnych już w Polsce zrealizowanych. Brak przykładowych rodzimych realizacji zmusza projektantów do czerpania z doświadczeń z wyżej rozwiniętych krajów Europy Zachodniej, zwłaszcza Niemiec i Austrii. Dotyczy to zarówno zaawansowanych technologii, jak i podstawowych układów konstrukcyjnych budynku, specyficznych dla budownictwa pasywnego.

Koszty inwestycji, przy rygorystycznym i jednocześnie świadomym podejściu projektanta, nie muszą znacznie przekraczać poziomu kosztów budynku standardowego, jak się powszechnie sądzi. W przypadku inwestycji hali sportowej w Słomnikach szacujemy, że koszty te osiągną pułap około 12-15% wyższych od kosztów identycznej gabarytowo i funkcjonalnie hali o typowych rozwiązaniach.

Z opinii projektantów
Dla projektantów szczególne wyzwanie stanowi uzyskanie wysokiej szczelności budynku, oraz wyeliminowanie wszelkich mostków termicznych. Przygotowanie takiej dokumentacji projektowej wiąże się z koniecznością opracowania wielu detali precyzyjnie określających sposób połączenia wszystkich przegród budowlanych, metody uszczelnienia tych przegród, sposób ich realizacji. Zamierzonym celem jest uzyskanie trwałej, szczelnej  i ekonomicznie dostępnej zewnętrznej powłoki budynku. Szczegółowo opracowany detal nie gwarantuje jednak pełnego sukcesu, czyli uzyskania wymaganej szczelności budynku potwierdzonej próbą ciśnieniową wykonywaną zgodnie z normą PN-EN 13829 (tzw. Bloower Door Test).

Niezwykle istotny jest pełny, ciągły nadzór budowlany w trakcie realizacji inwestycji, ponieważ końcowy efekt w przypadku obiektów pasywnych w szczególnym stopniu  zależy od ścisłej współpracy wszystkich projektantów z wykonawcami na każdym etapie inwestycji.

Za nie mniej ważne należy uznać również wstępne, ogólne założenia projektowe. Należą do nich właściwa orientacja oraz odpowiednie kształtowanie bryły budynku oraz optymalizacja poszczególnych przegród budowlanych. Mamy tu na myśli jak najszersze otwarcie budynku w kierunku południowym w celu maksymalizacji biernych zysków słonecznych oraz jego względne zamknięcie na pozostałych elewacjach.

Budynek pasywny jest budynkiem nastawionym na minimalizacje strat przy równoczesnym dążeniu do jak najpełniejszego wykorzystania biernych zysków energetycznych. Zastosowane rozwiązania funkcjonalne są powszechnie stosowane w tego typu budownictwie w Europie Zachodniej. Podnoszą one w istotny sposób komfort użytkowania hali,  poszerzając ponadto zakres możliwości jej wykorzystania o imprezy widowiskowe, kongresy, konferencje i wszelkiego rodzaju wystawy. Natomiast rozwiązania technologiczne znacznie obniżają wielkość zużycia energii dla celów grzewczych do wymaganego poziomu 15 kWh/m²*a. Budownictwo pasywne jest jednym z głównych kierunków rozwoju budownictwa w Austrii i Niemczech. Jest ważną i realną alternatywą rozwoju technologicznego naszego kraju oraz  jednym z istotnych sposobów na osiągnięcie niezależności energetycznej i redukcji emisji CO₂. Budownictwo pasywne, pomijając oczywiste korzyści dla środowiska naturalnego, tworzy wyjątkową okazję rozwoju zaawansowanego technologicznie rodzimego przemysłu budowlanego.

zobacz także:

Ekologiczne technologie energooszczędne

Domy wykorzystujące OZE

Tomasz Pyszczek, Marcin Stelmach

Cały artykuł - GLOBEnergia 1/2009