Jak lokalnie odpowiadać na wyzwania klimatyczne?

• Dobre planowanie przestrzenne na poziomie gmin może adekwatnie odpowiadać na zmiany klimatu.
• Rozrastanie się gmin często przybiera postać niekontrolowanej zabudowy i niszczenia przestrzeni przyrodniczych.
• PAN sugeruje ochronę terenów przyrodniczych, zagospodarowanie miejskiej przestrzeni w sposób zwarty, uwzględnienie transformacji energetycznej oraz przygotowanie na klęski żywiołowe jako kluczowe elementy skutecznego planowania przestrzennego.

Dobre planowanie przestrzenne – pozwala nie tylko przystosowywać się do zachodzących zmian klimatu, ale także próbować je łagodzić. Bardzo ważną rolę odgrywają tu lokalne plany zagospodarowania przestrzennego, które mogą dokładnie odpowiadać na szanse i problemy na terenie gminy. Jak zauważa Komitet Problemowy ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium PAN – zakres decyzji podejmowanych w gminach zależy od regulacji na poziomie kraju. A w Polsce wiąże się z nimi kilka niedoskonałości.

Co poszło nie tak?

Według komunikatu PAN w Polsce lokalne planowanie przestrzenne potyka się o braki w systemie. Pierwszy z nich jest zbyt częste sięganie po decyzje o warunkach zabudowy, co wynika z braku lokalnych planów i prowadzi do niekontrolowanej zabudowy. Nie byłby to może tak duży problem, jeśli chodziłoby tylko o względy użytkowe i estetyczne. Niestety, brak koordynacji zabudowy często prowadzi do niszczenia przestrzeni czynnych biologicznie, czy konieczności budowy infrastruktury w nieoptymalny sposób.

Planowanie przestrzenne w Polsce, według PAN, nie wykorzystuje też sprawdzonych sposobów reagowania na zmiany klimatu, które zostały już wypracowane przez inne kraje. Wśród nich znajdują się na przykład odpowiednie mechanizmy finansowe czy systemowa integracja różnych rozwiązań. 

Jak to naprawić?

Rozwiązania, jakie proponuje PAN, nie wydają się bardzo skomplikowane, ale najwidoczniej wciąż nie przedostały się do świadomości organów i osób tworzących plany zagospodarowania i regulacje wokół nich. 

Plany zagospodarowania przestrzennego powinny chronić i odbudowywać tereny przyrodnicze – jak doliny rzek, torfowiska czy tereny zalewowe. W przeszłości często zmieniano lub sztucznie regulowano takie tereny – z punktu widzenia adaptacji do zmian klimatu i przeciwdziałania kryzysowi klimatycznemu, najlepiej zostawić je samym sobie. 

Warto natomiast dobrze zagospodarować przestrzeń w mieście, aby była zwarta i nie rozlewała się w niepotrzebny i niekontrolowany sposób na zbyt duże tereny. W taki sposób można chronić na przykład Zielone Pierścienie wokół miast. Warto też przewidzieć w planie zieloną infrastrukturę w mieście – ochronę i popularyzację zieleni w mieście, czy na przykład miejskie rolnictwo. 

Bardzo ważne jest też uwzględnienie transformacji energetycznej – w tym rozwoju odnawialnych źródeł energii. W miastach i wsiach powinno się planować przestrzeń dla fotowoltaiki czy elektrowni wiatrowych, a także rozbudowę sieci elektroenergetycznej. Warto również przemyśleć kwestię obywatelskich społeczności energetycznych – które mogą przynosić gminie i jej mieszkańcom korzyści w postaci czystszego powietrza, bezpieczeństwa energetycznego i niższych rachunków za energię. 

Szczególne wymagania dla niektórych obszarów

Mamy w Polsce takie tereny, które ze względu na swoje położenie lub przeznaczenie wymagają dodatkowego namysłu. Przykładowo – na obszarach przybrzeżnych należy uwzględnić możliwe podniesienie poziomu mórz i ewentualne negatywne konsekwencje takiego zjawiska. Na terenach rolniczych należy dbać o zróżnicowaną strukturę krajobrazu – monokultury nie są mile widziane. Oczywiście są również uniwersalne rady – dobrze zawczasu przygotować się na występowanie klęsk żywiołowych i ekstremalnych zjawisk pogodowych, czy zaplanować działania transformacji energetycznej i infrastrukturalnej. 

Potrzebne zmiany

Jak pisze PAN – potrzebujemy zmiany myślenia o planowaniu przestrzennym i włączenia w nie świadomości klimatycznej, przyrodniczej i energetycznej. Jednym z możliwych narzędzi jest wyodrębnienie stref o szczególnym znaczeniu z perspektywy adaptacji i przeciwdziałania zmianom klimatu. Innym – ochrona obszarów retencyjnych, w których gromadzą się zasoby wody, albo opracowanie standardów dla zabudowy w miejscach, gdzie ryzyko wystąpienia klęsk żywiołowych jest podwyższone. Plany zagospodarowania przestrzennego można integrować z programami ochrony środowiska, a podstawy prawne wokół przystosowania do zmian klimatu wzmocnić. Lokalne planowanie, z uwzględnieniem miejscowych potrzeb i problemów może umożliwić wygodniejsze życie w przestrzeni, która została zaprojektowana z myślą o przyszłości. 

Źródło: Komunikat 05/2024 Komitetu Problemowego ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium PAN na temat odpowiedzi na wyzwania klimatyczne z perspektywy lokalnych polityk przestrzennych