Nadużycia w Czystym Powietrzu. NFOŚiGW zgłasza sprawy do prokuratury

• NFOŚiGW zgłosiło do prokuratury nadużycia w programie Czyste Powietrze, dotyczące m.in. oszustw i fałszerstw przy realizacji 6 tysięcy wniosków o dotacje.
• Nabór nowych wniosków do programu został wstrzymany do 31 marca 2025 roku. Ma to umożliwić wprowadzenie reform poprawiających bezpieczeństwo i efektywność programu.
• Wojewódzkie Fundusze i beneficjenci zgłosili wiele przypadków nieuczciwości wykonawców, co skłoniło do podjęcia zdecydowanych działań w celu uszczelnienia programu.

Nieprawidłowości w Czystym Powietrzu. Nabór wniosków wstrzymany

Skala problemu jest duża, a skutki nieuczciwych działań ponoszą głównie sami beneficjenci programu. Zamiast obiecywanych korzyści z dofinansowania, zmuszeni są do oddania dotacji wraz z odsetkami, co wiąże się z dodatkowymi stratami finansowymi. Ponadto nieuczciwi wykonawcy w wielu przypadkach nie realizowali inwestycji w sposób optymalny dla właścicieli domów, co przekłada się na wysokie rachunki za ogrzewanie i niską efektywność energetyczną wykonanych prac.

W związku z licznymi nieprawidłowościami, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska podjął zdecydowane działania, zawieszając możliwość składania nowych wniosków o dotacje w ramach programu Czyste Powietrze. Jak informuje NFOŚiGW planowane jest jego wznowienie w nowej formule 31 marca 2025 roku, po wprowadzeniu zmian, które mają zabezpieczyć beneficjentów przed nieuczciwymi praktykami wykonawców i pośredników. Reforma ma zapewnić skuteczniejszą ochronę interesów gospodarstw domowych, przyspieszyć obsługę wniosków i wypłat środków oraz poprawić efektywność energetyczną polskich domów.

NFOŚIGW wskazuje na konkretne nadużycia, jakich dopuszczały się firmy realizujące przedsięwzięcia w ramach programu Czyste Powietrze. Wśród nich zidentyfikowano m.in. zawyżanie rachunków za usługi i materiały, realizację inwestycji bez porozumienia z właścicielami domów, a także wymuszanie udzielania pełnomocnictw, które często skutkowały brakiem jakiejkolwiek kontroli beneficjentów nad zakresem prac. W praktyce oznaczało to, że beneficjenci nie mieli świadomości, jakie prace są faktycznie wykonywane, ani jakie oświadczenia były składane w ich imieniu. Niejednokrotnie firmy te wnioskowały o najwyższy poziom dofinansowania (136,2 tys. zł), nie dostarczając żadnych dokumentów potwierdzających realizację przedsięwzięcia.

Reforma Czystego Powietrza ma uderzyć w oszustów

Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) również aktywnie uczestniczyły w zgłaszaniu nieprawidłowości. Do tej pory złożono aż 103 zawiadomienia do prokuratury lub na policję w związku z podejrzeniami nadużyć, a najwięcej przypadków odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (47 zgłoszeń). NFOŚIGW podkreśla, że do instytucji tych wpływają również zawiadomienia bezpośrednio od samych beneficjentów, którzy czują się poszkodowani przez nieuczciwych wykonawców. Zgłoszenia te obejmują przypadki, w których beneficjenci oskarżają wykonawców o oszustwa, a także o fałszowanie dokumentów.

W pierwszym półroczu 2024 roku przeprowadzono 4 656 kontroli u beneficjentów programu Czyste Powietrze, a nieprawidłowości stwierdzono w 12% skontrolowanych umów. W efekcie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska skierował do prokuratury zawiadomienia dotyczące możliwości popełnienia przestępstw takich jak oszustwo, wyłudzenie, fałszerstwo dokumentów, poświadczenie nieprawdy oraz posługiwanie się fałszywymi dokumentami.

Planowana na czas zawieszenia naboru reforma programu Czyste Powietrze ma na celu uszczelnienie programu i zadbanie o bezpieczeństwo beneficjentów tak, aby praktyki takie jak opisane wyżej nie były już możliwe. Zmiany, które według deklaracji NFOŚiGW mają zostać wprowadzone w programie szczegółowo omawiamy w poniższym artykule: