Poszerzanie wiedzy o geotermii – Projekt MF EOG i wspieranie geotermii w Polsce

Zamieszczamy relację z tej Konferencji i podsumowanie działań Projektu, o których informowaliśmy w poprzednich wydaniach GLOBENERGII w 2022 i 2023 r. 

Projekt 

Głównym celem Projektu było budowanie wiedzy kluczowych interesariuszy w Polsce w zakresie optymalnego wykorzystania i zarządzania energią geotermalną, zwłaszcza w ciepłownictwie. Projekt umożliwił dzielenie się wiedzą, informacjami, dobrymi praktykami wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie, pozwolił na wymianę doświadczeń pomiędzy adresatami Projektu oraz partnerami z obu krajów. W grupie adresatów Projektu byli przedstawiciele rozwijającej się w Polsce branży geotermalnej: administracji rządowej i samorządowej; instytucji naukowo-badawczych; operatorów oraz inwestorów realizowanych i planowanych ciepłowni oraz innych instalacji geotermalnych; pionu geologicznego; beneficjentów rządowych programów wsparcia rozwoju geotermii; usługodawców, konsultantów; organizacji pozarządowych; innych podmiotów z branży geotermalnej. 

Projekt był ujęty w kilka grup: Działania szkoleniowe w Polsce; Wizyty studyjne w Islandii; Eksperckie wizyty studyjne w wybranych miejscowościach w Polsce perspektywicznych dla rozwoju geotermii; Raport z Eksperckich wizyt studyjnych; Informacja i komunikacja; Raport końcowy; Zarządzanie Projektem. 

Konferencja końcowa 

W programie Konferencji połączono tematy podsumowujące Projekt; informacje o obecnym stanie inwestycji geotermalnych finansowanych dzięki wsparciu publicznemu (w tym projektów realizowanych przez podmioty, których przedstawiciele brali udział w Projekcie); a także możliwości realizacji następnych projektów geotermalnych ze wsparciem publicznym i bilateralnej współpracy polsko – islandzkiej.

Wyzwania, doświadczenia i efekty Programu „Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu” MF EOG na lata 2014–2021 w Polsce przedstawił Piotr Bogusz – zastępca dyrektora Departamentu Funduszy Europejskich MKiŚ. Wskazał m.in., że jednym z 4 obszarów tego Programu było „Zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych” (w tym z geotermii), natomiast wśród 3 projektów predefiniowanych tego Programu – KeyGeothermal. 

Było to wprowadzenie do omówienia roli Funduszy MF EOG i Projektu KeyGeothermal w działaniach na rzecz rozwoju geotermii w Polsce oraz współpracy dwustronnej w ramach MF EOG. Zagadnienia te przedstawił prof. Krzysztof Galos – Główny Geolog Kraju, Podsekretarz Stanu w MKiŚ. Wskazał m.in. na ramowe założenia i formy wsparcia finansowego rozwoju geotermii w Polsce, a także na projekty strategiczne w tym zakresie i Wieloletni Program Rozwoju Wykorzystania Zasobów Geotermalnych w Polsce (2022). Podkreślił, że dla właściwego wdrażania zadań określonych w tych dokumentach potrzebne są m.in. edukacja i szkolenia oraz poznawanie dobrych praktyk, prowadzone w różnych formach i dla różnych grup interesariuszy, także z udziałem wiodących zagranicznych instytucji i specjalistów. Ważną rolę w tym zakresie spełnił Projekt KeyGeothermal, jak dotąd największy w Polsce szkoleniowy projekt geotermalny adresowany do kluczowych interesariuszy.

Z kolei Robert Gajda – wiceprezes oraz Beata Kuś, Magdalena Misiurek i Monika Żółkowska z NFOŚiGW przedstawili podsumowanie obecnego stanu realizacji inwestycyjnych projektów geotermalnych finansowanych z programów krajowych i międzynarodowych (w tym MF EOG i NMF), a także informacje o programach wsparcia w tym zakresie, dostępnych w 2024 i w latach następnych. 

W liście skierowanym do uczestników Konferencji JE Hannes Heimisson – Ambasador Islandii w Polsce wskazał m.in. że „w dzisiejszym złożonym krajobrazie geopolitycznym podjęcie wyzwań związanych z bezpieczeństwem energetycznym i zmianami klimatycznymi ma kluczowe znaczenie. Islandia, największy na świecie producent zielonej energii na mieszkańca, może poszczycić się stuletnią historią pioniera wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Jej dialog i dzielenie się wiedzą z Polską w tych kwestiach okazały się korzystne dla wszystkich zaangażowanych stron […] Geotermalne ciepłownictwo ma potencjał, aby zastąpić znaczną część importowanego zapotrzebowania Unii Europejskiej na energię”.

Następnie liderzy zespołów IGSMiE PAN oraz NEA podsumowali działania i rezultaty Projektu (przedstawione szerzej w dalszej części relacji). Wskazali też na wkład do realizacji celów MF EOG, Program „Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu", 2014–2021. Spora część Konferencji była przeznaczona na dyskusje panelowe podczas których przedstawiciele adresatów działań Projektu, jego partnerzy i wykonawcy podzielili się swoimi spostrzeżeniami, mówili o korzyściach i przydatności jego działań. Odbyła się także ogólna dyskusja z udziałem uczestników działań Projektu, podczas której zaproponowano sposoby utrzymania kontaktów i współpracy pomiędzy uczestnikami Projektu. Podczas Konferencji zaprezentowano także przegląd innych projektów geotermalnych dofinansowanych przez MF EOG i NMF (edycja 2014-2021) z udziałem zespołów z Polski oraz projektów realizowanych przez NEA. Poruszono perspektywy następnych projektów geotermalnych w kolejnej edycji tych Funduszy, zarysowano możliwości dalszej współpracy polsko-islandzkiej w dziedzinie geotermii, m.in. w ramach międzynarodowej inicjatywy Geothermica. Był także czas na bezpośrednie rozmowy pomiędzy uczestnikami, wspólne zdjęcie, wyrażenie przekonania, że będą realizowane następne podobne projekty, jak kończący się już KeyGeothermal. 

O poziomie i znaczeniu Projektu świadczą wypowiedzi uczestników Konferencji końcowej. Poniżej przytaczamy niektóre z nich: 

- Ten Projekt to ogromna baza wartościowej wiedzy, możliwość poznania wielu kluczowych stron z branży – osób z instytucji, innych beneficjentów,
- Potrzebna jest edukacja w gminach, wśród zwykłych obywateli. Wiedza, którą zdobyli przedstawiciele gmin dzięki wizytom studyjnym, powinna być propagowana wśród mieszkańców,
- Bardzo dobrze przygotowano zarówno konferencję, wizyty studyjne, jak i materiały w całym cyklu szkoleniowym. Jedno z najlepszych szkoleń, w jakim brałam udział – wysoki poziom,
- Niecierpliwie czekam na kolejną edycję, by móc kontynuować zdobywanie wiedzy na temat geotermii w Polsce jak i na całym świecie. Do tej pory szkolenia oraz wizyta były bardzo pomocne i pozwolił wdrożyć zdobytą wiedzę w pracy,
- Liczymy na kolejne działania ukierunkowane na promowanie ciepłownictwa geotermalnego w Polsce.

Na Konferencję przygotowano materiały zawierające podsumowanie Projektu, referaty, inne informacje. Niektóre można pobrać ze strony keygeothermal.pl 

Projekt MF EOG KeyGeothermal – fakty, liczby, osiągnięcia 

Działania szkoleniowe w Polsce 

W Działaniach szkoleniowych w Polsce w 2022 i 2023 r. wzięło udział łącznie 127 uczestników, a także kilka osób jako wolni słuchacze. Osób zainteresowanych możliwością udziału było natomiast znacznie więcej. Każda runda obejmowała 2 dni warsztatów w Warszawie oraz 1 dzień wizyt technicznych w kilku instalacjach i zakładach geotermalnych w rejonie stolicy (w Mszczonowie i we Wręczy). Zajęcia prowadziło 20 wykładowców – z Krajowej Agencji Energii Islandii, IGSMiE PAN, eksperci zewnętrzni, a także kilkoro specjalistów z MKiŚ, NFOŚiGW, MSZ. Wśród zaproszonych mówców był ambasador Islandii w Polsce oraz przedstawiciele kierownictw MKiŚ i NFOŚiGW. Podczas wizyt technicznych ich uczestnicy spotkali się z kilkunastoma specjalistami lokalnymi i przedstawicielami samorządów. 

Program Działań został przygotowany z uwzględnieniem luk w wiedzy, które zostały wcześniej zidentyfikowane przez partnerów Projektu, a także potrzeb i propozycji przekazywanych przez adresatów tych Działań. Opracowano streszczenia wykładów, materiały informacyjne, a na ich podstawie obszerny podręcznik (wydany w formie książki w polskiej wersji językowej). 

Działania szkoleniowe zostały poddane ocenie uczestników w formie anonimowych ankiet. Ocena dotyczyła podstawowych elementów składających się na ich stronę organizacyjną i merytoryczną, znaczenia dla poszerzenia wiedzy na temat ciepłownictwa geotermalnego, Funduszy EOG, ich celów, oddziaływania, roli Państw–Darczyńców. Podczas organizacji Działań w 2023 r. skorzystano z niektórych opinii i propozycji przekazanych przez uczestników w 2022 r. 

Cieszy fakt, że wszyscy uczestnicy bardzo wysoko ocenili zarówno organizację, jak i poziom merytoryczny Działań. 

Wizyty studyjne w Islandii 

W Wizytach studyjnych w Islandii w 2022 r. i 2023 r. wzięło łącznie udział 51 uczestników z Polski (osób zainteresowanych możliwością udziału było natomiast o wiele więcej). W programie zawarte były warsztaty, spotkania sieciujące z udziałem łącznie około 120 osób z Polski oraz z Islandii (pierwszy dzień), a następnie wizyty w ciepłowniczych instalacjach geotermalnych w Reykjaviku i południowej Islandii (dwa dni). Liczny udział uczestników z Islandii w wydarzeniach 1. dnia wizyt świadczy o bardzo dużym zainteresowaniu nawiązywaniem współpracy w obszarze geotermii. Znaczenie tych wydarzeń potwierdził fakt, że zabrało podczas nich głos także sześć osób z kierownictw Ministerstwa Energii, Klimatu i Środowiska i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Islandii, a także JE Ambasador Polski na Islandii. Uczestnicy Wizyt zapoznali się z funkcjonowaniem koło 15 instalacji geotermalnych ukierunkowanych na ciepłownictwo sieciowe (o parametrach zbliżonych do warunków, jakie posiadamy w Polsce), a także pracujących dla innych potrzeb. Uczestnikom Wizyt przekazano materiały informacyjne, a także zestaw prezentacji przygotowanych przez stronę polską oraz islandzką na seminaria, warsztaty i spotkania sieciujące. 

Podobnie jak Działania szkoleniowe, również Wizyty studyjne zostały ocenione przez ich uczestników w formie ankiet. Wszyscy bardzo wysoko ocenili zarówno ich organizację, jak i poziom merytoryczny. Potwierdzona została zasadność realizacji tej wizyty, jak i podobnych wizyt w przyszłości. 

Eksperckie wizyty studyjne w wybranych miejscowościach w Polsce 

Eksperckie wizyty studyjne z udziałem ekspertów z zespołów NEA oraz IGSMiE PAN zorganizowano do 4 miejscowości w Polsce: Konina i Chochołowa (w 2022 r.) oraz Koluszek i Koła (w 2023 r.). W każdej z tych miejscowości wizyty trwały 2 dni. Ich celem było poznanie warunków geotermalnych odwiedzanych miejscowości, zapoznanie z realizowanymi lub planowanymi projektami zagospodarowania energii geotermalnej, zebranie informacji do opracowania Raportu. 

Wybór miejscowości nastąpił na podstawie analizy ich warunków geotermalnych, możliwości efektywnego udostępnienia i wykorzystania energii geotermalnej, zaawansowania działań w tym zakresie, aspektów energetycznych, ekologicznych i innych. Ważna była też wola współpracy z partnerami Projektu oraz korzystania z uzyskanych wyników badań i rekomendacji zawartych w szczegółowym Raporcie. Programy opracowano wspólnie z gospodarzami Wizyt w każdej z miejscowości. Uwzględniono w nich zapoznanie zarówno z gospodarką ciepłowniczą, jak i całokształtem gospodarki komunalnej, planami jej rozwoju i modernizacji, strategiami zrównoważonego rozwoju. Poznano także różne dziedziny prowadzonej działalności gospodarczej, które mogą być perspektywiczne dla zastosowania energii geotermalnej. Ważnym uzupełnieniem programów technicznych Wizyt było krótkie zapoznanie z historią, dziedzictwem kulturalnym i duchowym odwiedzanych miejscowości i ich pobliża. Także te aspekty stanowiły element budowania współpracy i wzajemnego poznawania ojczystych krajów partnerów Projektu.

W Wizyty w poszczególnych miejscowościach zaangażowanych było łącznie około 30 osób – przedstawicieli władz samorządowych, lokalnych specjalistów, operatorów instalacji ciepłowniczych, beneficjentów programów wsparcia rozwoju wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie. Poznano łącznie 10 instalacji i obiektów geotermalnych w różnych fazach realizacji. (oraz z 8 innymi instalacjami i obiektami komunalnymi).

Raport z Eksperckich wizyt studyjnych 

Raport z Eksperckich wizyt studyjnych nt. możliwości wykorzystania energii geotermalnej w wybranych miejscowościach w Polsce opracowano w 2022–2023 r. dla 4 miejscowości, w których odbyły się te wizyty. Zawiera 4 części: Część A. Konin; Część B. Chochołów; Część C. Koluszki; Część D. Koło. 

Każda część Raportu zawiera wyniki analiz i badań oraz propozycje optymalnego zagospodarowania energii geotermalnej w ciepłownictwie, a także w innych celach, zwiększenia efektywności energetycznej, rozwiązań innowacyjnych, projektów pilotażowych, wyniki analiz socjologiczno-ekonomicznych, wnioski i rekomendacje dla poszczególnej miejscowości. Opracowanie uwzględnia wiedzę, metody, doświadczenia, technologie stosowane przez partnerów z Islandii, a także doświadczenia i propozycje strony polskiej. Są one przedstawione z perspektywy partnerów Projektu – autorów tych opracowań, którzy zaproponowali ich rozważenie i wprowadzenia do praktyki, jako uzupełniających lub poszerzających już istniejące rozwiązania i wykonane projekty.

Główne wyniki, wnioski i rekomendacje zawarte w Raporcie zostały zaprezentowane i przedyskutowane podczas spotkań zespołów IGSMiE PAN i NEA z reprezentantami wymienionych podmiotów. Raport zawiera łącznie około 300 stron, na co składają się teksty (w tym podsumowania, wnioski, rekomendacje dla każdej miejscowości), ryciny i tabele. Raport przekazano podmiotom, dla których został opracowany. 

W opiniach przedstawicieli wszystkich miejscowości, dla których opracowany był Raport, jest on bardzo przydatny zarówno dla już prowadzonych projektów geotermalnych, jak i dla dalszych planowanych prac i możliwości szerokiego zagospodarowania energii i wód geotermalnych. 

Informacja i komunikacja

Działania informacyjne i komunikacyjne obejmowały m.in. informacje prasowe, ulotki, roll-upy, stronę internetową, upowszechnianie podczas konferencji oraz innych wydarzeń krajowych i zagranicznych, publikacje artykułów w czasopismach popularno-naukowych i naukowych. Zorganizowano 3 wydarzenia na inaugurację i podsumowanie Projektu (2021, 2024). Informacje o Projekcie i roli MF EOG we wspieraniu rozwoju geotermii prezentowano podczas 20 konferencji, kongresów, innych wydarzeń krajowych i międzynarodowych – w tym m.in. Kongresów Geotermalnych: Światowego (2023), Europejskiego (2022), Ogólnopolskiego (2021, 2023), Okrągłego Stołu Geotermalnego – międzynarodowego wydarzenia zorganizowanego przez inicjatywę Geothermica (2023), a także Światowego Szczytu nt. Roli Geotermii (2024). Przedstawiono około 30 prezentacji i posterów na temat Projektu. Opublikowano blisko 40 artykułów, abstraktów, relacji prasowych. Do końca 2023 r. odnotowano około 2200 wizyt na stronie internetowej Projektu. 

Wkład Projektu i MF EOG do wspierania wykorzystania geotermii w Polsce i rozwoju współpracy polsko-islandzkiej 

Projekt KeyGeothermal był wspólnym działaniem jego partnerów, adresatów, wielu zaangażowanych osób i podmiotów. Przyniósł wiele rezultatów, umożliwił pogłębienie wiedzy z zakresu geotermii i znajomości przykładów praktycznych, technologii, ułatwił przepływ informacji i doświadczeń, wykonanie wspólnych badań i analiz, lepsze poznanie specyfiki sektorów geotermalnych w Polsce i na Islandii, podejścia do badań i inwestycji. Wiele osób przekonał do geotermii i wzmocnił ich motywację do podejmowania projektów z tego zakresu. Przyczynił się również do dalszego postępu w rozwoju współpracy pomiędzy specjalistami oraz instytucjami z obu krajów. 

Partnerzy i eksperci podkreślili, że dzięki Projektowi mogli podzielić się wiedzą i doświadczeniami
z osobami, które ich potrzebują i z nich skorzystają. Partnerom islandzkim został przybliżony w rzetelny sposób obraz energetyki, w tym ciepłownictwa systemowego, w Polsce, oraz wiele działań podejmowanych na różnych szczeblach dla redukcji jego emisyjności, wprowadzania OZE, w tym geotermii. Poznali także nowoczesne rozwiązania w zakresie gospodarki komunalnej, innowacyjne projekty rozwoju elektroenergetyki. 

Osiągnięcia Projektu zasługują na uwagę tym bardziej, że był on zrealizowany w dużej mierze podczas pandemii covid-19, z wszystkimi ograniczeniami i utrudnieniami tego okresu, inflacją oraz innymi towarzyszącymi okolicznościami. Pomimo tego, dzięki dołożeniu wielu starań, dużemu zaangażowaniu partnerów, operatora Programu oraz instytucji wspierającej, wielu osób, podmiotów i decyzjom Biura MF EOG i NMF – został on zrealizowany. Trzeba dodać, że niektóre jego efekty przekroczyły nawet zakładany poziom i wskaźniki.

Początki współpracy polsko-islandzkiej w dziedzinie geotermii

Warto w tym miejscu wskazać na początki współpracy obu krajów w projektach geotermalnych finansowanych przez MF EOG i NMF: sięgają one lat 2016–2017, kiedy zrealizowano trzy pierwsze projekty predefiniowane z udziałem zespołów z Islandii i Polski (w jednym z nich brali udział także partnerzy z Norwegii oraz z Europejskiej Rady Energii Geotermalne); www.eeagrants.agh.edu.pl; www.pgi.gov.pl/geothermal4pl. Te projekty otworzyły drogę dla geotermii w programach dwustronnych i regionalnych III edycji MF EOG i NMF, 2014–2021. Był wśród nich predefiniowany Projekt KeyGeothermal – ważny element we wspieraniu programów rządowych przeznaczonych na inwestycje zmierzające do wzrostu wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie w Polsce. 

Zakończenie

Dzięki Projektowi zrealizowano największe dotychczas działania szkoleniowe z zakresu energii geotermalnej przeznaczone dla osób reprezentujących szerokie spektrum interesariuszy w Polsce – w ważnym momencie dla branży, gdyż na początku jej szerszego rozwoju dzięki wsparciu dostępnemu z największych dotychczas programów krajowych i międzynarodowych. Co więcej – także w obliczu istotnych wyzwań dla lokalnego bezpieczeństwa energetycznego, utrzymywania akceptowalnych społecznie cen energii, itp. Bardzo wielu uczestników szkoleń w Polsce oraz uczestników wizyt studyjnych na Islandii, wizyty eksperckie i specjalistyczne raporty, podręcznik, materiały informacyjne, inne efekty wymierne i niewymierne – to bezsprzeczne potwierdzenie znaczenia i zasadności realizacji Projektu. W ten sposób wniósł on istotny wkład także do realizacji celów MF EOG 2014–2021, Program „Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu”. 

Mamy nadzieję, że wiedza i doświadczenie uzyskane dzięki Projektowi przyczynią się do pomyślnej realizacji przedsięwzięć geotermalnych w polskich miejscowościach i gminach, wzrostu wiedzy i akceptacji. Cieszymy się, że Projekt ułatwił nawiązanie bliższej współpracy gmin, miejscowości oraz przedsiębiorstw z Polski i Islandii. Wskazuje to na potrzebę realizacji kolejnych podobnych projektów tym bardziej, że geotermia powinna być jednym z głównych obszarów współpracy Polski
i Islandii zarówno w ramach MF EOG oraz NMF, jak i w ramach innych programów oraz inicjatyw. Bardzo trafnie wyraża to wypowiedź jednej z osób uczestniczących w Konferencji końcowej: 

„Proszę o uruchomienie projektu „Follow up KeyGeothermal”! ”

Beata Kępińska, Aleksandra Kasztelewicz, Magdalena Tyszer i zespół (Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN), Baldur Pétursson i zespół (Krajowa Agencja Energii Islandii)

Zapraszamy do zapoznania się z filmem podsumowującym konferencję końcową Projektu EOG KeyGeothermal: