Wielki remont w Czystym Powietrzu – omawiamy najważniejsze zapowiedzi zmian

• Program Czyste Powietrze został zawieszony w celu przeprowadzenia głębokiej reformy, obejmującej m.in. maksymalne limity dotacji oraz zmiany w prefinansowaniu.
• Propozycję zmian obejmują  obowiązek audytów energetycznych na miejscu, listę rekomendowanych wykonawców oraz operatorów, którzy będą wspierać beneficjentów w procesie wnioskowania.
• Planowane jest także uproszczenie składania wniosków, wprowadzenie systemu operatorów oraz lepsza ochrona beneficjentów przed nadużyciami ze strony wykonawców.

Nabór w Czystym Powietrzu wstrzymany. Potrzebna reforma programu

Przypomnijmy: pogłoski o zawieszeniu programu Czyste Powietrze pojawiały się w przestrzeni medialnej już od jakiegoś czasu. Podczas Kongresu TRENDY w ubiegłym tygodniu wiceszef NFOŚiGW Robert Gajda nawiązywał do tych pogłosek, jednak nie potwierdził, ani nie zaprzeczył, że Fundusz zdecyduje się na taki krok. Ostateczna odpowiedź przyszła w czwartek 28 listopada, kiedy podczas konferencji prasowej szefostwo NFOŚiGW postawiło nas przed faktem  – w momencie rozpoczęcia wydarzenia, o godzinie 14:00, możliwość złożenia wniosków w ramach Czystego Powietrza została zablokowana.

Jak mówiła prezeska Funduszu, Dorota Zawadzka-Stępniak, taka decyzja wynika z potrzeby gruntownych reform programu, największych, jakie Czyste Powietrze przeżyje od swojego uruchomienia w roku 2018. NFOŚiGW zdążył już zapowiedzieć kilka najważniejszych zmian i choć nie znamy jeszcze szczegółów, można skupić się na najważniejszych zapowiadanych modyfikacjach. Warto podkreślić, że poniższe zestawienie dotyczy jedynie wstępnych zapowiedzi zmian, a w toku trwających konsultacji społecznych dużo jeszcze może się zmienić w tym, jak na wiosnę przyszłego roku będzie wyglądało Czyste Powietrze.

Maksymalne ceny jednostkowe

Poszczególne urządzenia czy usługi będą miały maksymalną kwotę dotacji, jaką można na nie pobrać. Ma to pozwolić uniknąć sytuacji, w których beneficjent kupuje na przykład drzwi za kilkaset złotych, a we wniosku określa ich koszt na kilkadziesiąt tysięcy złotych i faktycznie taką kwotę otrzymuje. Na ten moment nie wiadomo, jakie kwoty będą obowiązywać w ramach tego zapisu.

Zmiany w dotacjach 100-procentowych

Najwyższy poziom dotacji obejmujący 100% kosztów kwalifikowanych był wg NFOŚiGW często nadużywany. Do takich dopłat teoretycznie kwalifikować mieli się najbiedniejsi obywatele. W praktyce dochodziło do sytuacji, w których nieruchomość lub jej część była na szybko przepisywana na mniej zamożnego członka rodziny, aby spełnić kryterium dochodowe. Niektóre osoby w ten sposób pobierały dopłaty na więcej niż jedną nieruchomość.

NFOŚiGW zapowiada ukrócenie tego typu praktyk i sprawienie, że dotacja z najwyższego progu będzie przeznaczona faktycznie dla najbiedniejszych. Jednym ze środków do osiągnięcia tego celu ma być wymóg bycia właścicielem danej nieruchomości przez co najmniej 3 lata aby otrzymać 100% dofinansowania w ramach programu.

Zaliczka do rąk beneficjenta, czyli co się zmieni w prefinansowaniu

NFOŚiGW wśród patologii związanych z programem wymienił również nieuczciwych wykonawców, którzy korzystając z mechanizmu prefinansowania wymuszali na beneficjentach pełnomocnictwo, a następnie po uzyskaniu części dopłaty w formie zaliczki znikały, nie wykonując prac. Jaka jest propozycja na ukrócenie tego typu praktyk? W nowym Czystym Powietrzu dopłaty mają być wypłacane tylko na konto beneficjenta, a nie wykonawcy.

Ponadto kwota dofinansowania ma zostać znacząco zmniejszona. Aktualnie jest to 50%. Podczas konferencji prasowej z ust Roberta Gajdy, wiceprezesa NFOŚiGW, padła deklaracja zredukowania tej stawki do 20%. Warto zaznaczyć, że jest to jedynie wstępna deklaracja.

Operatorzy programu, czyli pomoc dla beneficjentów

Wraz z reformą Czystego Powietrza ma zostać wprowadzony system operatorów tego programu w całej Polsce. Tego typu podmiot według słów przedstawicieli NFOŚiGW miałby być “aniołem stróżem” beneficjenta, który pomógłby mu złożyć i wypełnić wniosek, a także dopilnował wykonania całej inwestycji. Obecność operatorów ma zarówno usprawnić cały proces, jak i uchronić beneficjentów przed nieuczciwymi wykonawcami.

Domyślnie operatorami mają być gminy, jednak NFOŚiGW przyznaje, że nie każdy samorząd w Polsce jest chętny na pełnienie takiej funkcji. W przypadku tych części kraju, gdzie gminy nie będą chciały pełnić tej funkcji, Fundusz planuje przetarg wśród innych organizacji. Operatorem nie będą mogły być podmioty realizujące inwestycje. Funkcję tę mogą pełnić np. organizacje pozarządowe.

Usprawnienie wnioskowania

Wraz ze startem odświeżonego Czystego Powietrza uruchomiony zostanie Centralny system Informatyczny, który będzie usprawnionym narzędziem składania wniosków. NFOŚiGW zapowiedział, że wnioski o dotacje będą prostsze i zaczną być rozpatrywane szybciej. Ma w tym pomóc zarówno wdrożenie nowego oprogramowania, jak i pomoc operatorów. Zgodnie z intencją Funduszu wniosek wypełniony i złożony pod pieczą operatora ma mniejsze prawdopodobieństwo ewentualnych błędów, a tym samym jest mniejsza szansa na jego odrzucenie.

Obowiązkowy audyt na miejscu

Audyt energetyczny budynku był jednym z tych aspektów programu Czyste Powietrze, który służył jako pole wyjątkowych nadużyć. W sieci można znaleźć strony, które oferują zakup audytu za kilkaset złotych bez wizyty żadnego specjalisty na miejscu. Tego typu praktyki mają się skończyć. Audyt, w którego efekcie dojdzie do inwestycji dofinansowanej z Czystego Powietrze będzie musiał zgodnie z deklaracjami NFOŚiGW zostać przeprowadzony w konkretnej nieruchomości. Fundusz nie wyklucza, że może to oznaczać zwiększenie kwoty dotacji przeznaczonej na audyt.

“Lista ZUM” dla wykonawców i audytorów

Aby otrzymać dotację na konkretne źródło ciepła, musi być ono obecne na liście Zielonych Urządzeń i Materiałów. NFOŚiGW zapowiedział wprowadzenie podobnych zestawień dla audytorów i wykonawców. Przedstawiciele Funduszu podkreślili jednak, że korzystanie z usług podmiotów wymienionych na tych listach niekoniecznie będzie obowiązkowe. Mają one stanowić jedynie rekomendację dla beneficjentów i operatorów, która ułatwi wybór uczciwego wykonawcy i audytora.

Więcej kontroli

Aktualnie NFOŚiGW jest zobowiązany do kontrolowania 5% inwestycji przeprowadzonych za środki z Czystego Powietrze. Fundusz zapowiedział jednak, że zamierza zwiększyć tę wartość dwukrotnie – kontroli będzie podlegać 10% realizacji. Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o kontrolach w ramach Czystego Powietrza, zapraszamy do naszego tekstu “Wziąłeś dotację z Czystego Powietrza? Do Twoich drzwi mogą zapukać kontrolerzy”. Przygotowaliśmy również artykuły na temat tego, za co w wyniku takiej kontroli może być odebrana dotacja lub jej część, a także o tym, jak przygotować się do odwiedzin kontrolerów.