Analiza wpływu technologii fotowoltaicznej na środowisko naturalne została podzielona na cztery podrozdziały. W pierwszym opisano sam proces produkcyjny i związane z nim zagrożenia.
W drugim przedstawiono (na podstawie dostępnej literatury) wyniki przeprowadzonych do tej pory analiz cyklu życia. Trzeci zawiera zestawienie emisji substancji szkodliwych powstających przy wykorzystaniu fotowoltaiki na tle innych źródeł energii elektrycznej. Czwarty podrozdział poświęcony został możliwościom recyklingu zużytych modułów fotowoltaicznych.
Ogniwa pierwszej generacji na bazie krzemu
Techniczny cykl życia produktu – wytwarzanie produktu oraz faza pokonsumpcyjna
Faza produkcyjna
Krzemowe ogniwa fotowoltaiczne C-Si zostały użyte po raz pierwszy w roku 1950 i do tej pory są osią przemysłu fotowoltaicznego. W 2010 ogniwa na bazie krzemu krystalicznego stanowiły 83% produkcji [1]. Proces produkcyjny ogniw fotowoltaicznych na bazie krzemu krystalicznego został przedstawiony na rys.1. W roku 2007 udział krzemu w rynku półprzewodników wykorzystywanych w przemyśle fotowoltaicznym wynosił 89,6% [2]. Proces produkcyjny ogniw fotowoltaicznych na bazie krzemu krystalicznego został przedstawiony na poniższym rysunku.
Proces ten zaczyna się od pozyskania surowca podstawowego, jakim jest kwarc. Jego wydobycie odbywa się głównie w kopalniach odkrywkowych, jednakże pozyskiwany jest również z plaż, wydm śródlądowych lub dragowany z dna rzek/akwenów wodnych. Ekspozycja na ryzyko związane z wydobyciem kwarcu może w szczególności skutkować spadkiem jakości gleb, zanieczyszczeniem wód (np. poprzez kwaśne wody kopalniane) oraz powietrza [4], jak również zakłóceniem życia mieszkańców okolicznych skupisk ludzkich na skutek ekspozycji na hałas oraz wibracje. Kolejnym etapem produkcji jest redukcja krzemionki w piecu łukowym w celu uzyskania krzemu metalurgicznego, który następnie zostanie oczyszczony do postaci krzemu do zastosowań elektronicznych lub fotowoltaicznych. Dwie podstawowe metody wytwarzania bloków monokrystalicznych [5] to metoda Czochralskiego oraz topienia strefowego. Natomiast produkcja krzemu polikrystalicznego opiera się na metodzie ukierunkowanej krystalizacji oraz odlewania w formy [5]. Produkcja krzemu polikrystalicznego jest najbardziej energochłonnym etapem cyklu życia modułów krzemowych, stanowi 45% całkowitego zużycia energii pierwotnej dla modułów polikrystalicznych [6]. Etap oczyszczania krzemu opiera się na procesie „Siemens”, podczas którego komora reakcyjna wypełniona jest SiHCl 3 i H 2 oraz ogrzewana do temperatury 1100–1200˚C, lub zmodyfikowanym procesie Siemensa, w którym SiH 4 oraz H 2 ogrzewane są do temperatury około 800˚C. Zmodyfikowany pro ces Siemensa dostarcza tych samych rezultatów, przy jednoczesnym spadku zużycia energii [7]. (…)
Ogniwa cienkowarstwowe na bazie telurku kadmu (CdTe)
Obecnie rozwój technologii cienkowarstwowej podąża w dwóch kierunkach. W obu cienka warstwa krzemu osadzana jest na względnie tanich podłożach. Proces osadzania odbywa się jednak w różnych temperaturach. Zróżnicowanie temperatur pozwala uzyskiwać struktury wielokry-staliczne osiągające sprawność 16% (przy temperaturze z zakresu 900–1200˚C) oraz struktury amorficzne o sprawności 8% (dla temperatur 200–600˚C) [13]. W celu minimalizacji kosztów paneli fotowoltaicznych oraz podniesienia ich sprawności bada się oraz wdraża do produkcji szereg różnych materiałów półprzewodnikowych. Najbardziej obiecującym i przyszłościowym wydaje się zastosowanie telurku kadmu. Obecnie ogniwa na bazie telurku kadmu osiągnęły 6-procentowy udział na rynku fotowoltaiki [1]. Na rysunku 2 przedstawiono schemat procesu produkcyjnego ogniw fotowoltaicznych na bazie telurku kadmu.
Fthenakis opisał przepływ materiałowy kadmu oraz emisje powstające w całym cyklu życia ogniw fotowoltaicznych [14]. Kadm jest pozyskiwany ze strumienia odpadów w procesie wytopu cynku. Rudy cynku zawierające kadm wydobywane są głównie w Chinach, Peru oraz Australii [15], a kadm jest produktem ubocznym przetwarzania sfalerytu (rudy cynku zawierającej różne ilości kadmu, ołowiu, indu oraz innych potencjalnie odzyskiwalnych pierwiastków) [16]. Cząsteczki kadmu gromadzone są w wyniku elektrostatycznego wytrącania w stacjach filtrów workowych oraz ze szlamu powstającego podczas procesu oczyszczania elektrolitu cynku [14]. W roku 2008 około 20% światowej podaży kadmu pochodziło z procesu recyklingu baterii NiCd, jednocześnie 80% popytu na ten pierwiastek było tworzone przez same baterie [15]. Jednakże, biorąc pod uwagę istotną rolę, jaką odgrywa cynk w gospodarce światowej oraz podaż kadmu wynikającą z recyklingu baterii NiCd, przewiduje się tylko krótkotrwałe przerwy w dostawach [15]. Telur pozyskiwany jest ze szlamu powstałego podczas procesu rafinacji elektrolitycznej miedzi. (…)
Podsumowanie
Analiza produkcji wykazała, że wytwarzanie ogniw fotowoltaicznych jest procesem złożonym, na potrzeby którego wykorzystywane są liczne związki chemiczne, których niekontrolowane uwolnienie do środowiska nie pozostaje dla niego obojętne. Współcześnie przemysł fotowoltaiczny boryka się z dwoma zasadniczymi problemami. Rozwijający się rynek i wzrastający popyt produktu wymusza na producentach stałe zwiększanie zdolności produkcyjnych przy jednoczesnej redukcji kosztów wytwarzania. Dynamikę rozwoju fotowoltaiki w znacznej mierze potwierdza empiryczne prawo Swansona, mówiące o tym, że każde podwojenie zdolności produkcyjnych przemysłu solarnego powoduje spadek cen ogniw o średnio 20%. Wzrastająca produktywność przyczynia się do coraz większego oddziaływania procesów wytwarzania na środowisko naturalne. Niska konkurencyjność (nakłady inwestycyjne) fotowoltaiki w stosunku do innych źródeł energii stwarza warunki, w których główny nacisk kładziony jest na obniżenie kosztów wytwarzania, a koszty zewnętrzne i środowiskowe schodzą na dalszy plan. Mimo tego przemysł fotowoltaiczny wciąż stara się utrzymać status źródła energii elektrycznej przyjaznego środowisku naturalnemu, czego potwierdzeniem są liczne analizy cyklu życia (LCA) przeprowadzane przez niezależne ośrodki naukowe. Analiza cyklu życia ogniw fotowoltaicznych w części drugiej.
Literatura:
1. www.greentechmedia.com
2. D. Ruoss, Market Overview of Silicon and Non-Silicon Technologies and a Perspective of the PV Market and Technologies Development
3. Toward a Just and Sustainable Solar Energy Industry, A Silicon Valley Toxics Coalition, White Paper, January 14, 2009
4. Environmental Impact of Soil and Sand Mining: A Review, M. Naveen Saviour, International Journal of Science, Environment and Technology, Vol. 1, No 3, 2012, 125–134
5. Aspekty ekologiczne i ekonomiczne recyklingu krzemowych ogniw I modułów fotowoltaicznych, E. Klugmann-Radziemska i inni, NAFTA-GAZ, czerwiec 2010
6. Alsema E., Wild-Scholten M., Enviroment Impact of Crystaline Silicon Photovoltaic Module Production. 2005
7. Aulich H. A., Schulze F., Crystaline silicon feedstock for solar cells. 2002
8. V. Fthenakis, „National PV Enviromental Research Center: Summary Review of Silane Ignition Studies” www.state.nj.us/health
9. E. Alsema, A. Bauman, R. Hill, I.M. Patterson, “Health, Safety and Enviromental Issues in Thin Film Manufacturing” 1996
10. A Checklist of Safe Practices for Storage, Distribution, Use and Disposal of Toxic and Hazardous Gases in Photovoltaics Cell Manufacturing.
11. www.epa.gov/lead
12. E. Klugmann-Radziemska, Fotowoltaika w teorii i praktyce. ISBN 978-83-60233-58-0
13. Fthenakis, V.M., Kim H.C., and Alsema E., „Emissions from Photovoltaic Life Cycles” Environmental Science and Technology, 42, 6 (2008).
14. www.usgs.gov
15. Byproduct Mineral Commodities Used for the Production of Photovoltaic Cells; www.usgs.gov
16. Vasilis Fthenakis, “Life Cycle Impact of Cadium in CdTe PV Production”, Renewable and Sutainable Energy Reviews 8:303-334, 2004
17. Fthenakis V.M., Fuhrmann M., Heiser J., Lanzirotti A., Fitts J. and Wang W. 2005, „Emissions and Encapsulation of Cadmium in CdTe PV Modules During Fires,” Progress in Photovoltaics: Research and Applications, 13 (8): 713-723.
18. www.lfu.bayern.de/luft/doc/pvbraende.pdf
M. Krzywda, J. Jurasz
Wydział Zarządzania Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
Cały artykuł w numerze 6/2013
