Program Czyste Powietrze nadal zależy od paliw kopalnych. Potrzebne zmiany

Eksperci Instytutu Reform w najnowszym raporcie “Termomodernizacja w „Czystym Powietrzu: wyjątek czy reguła?” wskazują, że kryzys energetyczny oraz inwazja Rosji na Ukrainę wymagają pilnych działań na rzecz ograniczenia zależności polskiej gospodarki od importu rosyjskich surowców. Pakiet działań powinien objąć zarówno dywersyfikację dostaw paliw, jak i przyspieszenie inwestycji w efektywność energetyczną i OZE. Pozwoliłoby to na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego w średnim i długim okresie. Co to oznacza dla Polski? Jest to konieczność reformy istniejących narzędzi wsparcia niskoemisyjnej transformacji, w tym programu Czyste Powietrze. Kluczowe jest przyspieszenie wdrażania inwestycji redukujących zużycie paliw kopalnych oraz bezpośrednie przejście z węgla na zeroemisyjne nośniki energii, z pominięciem gazu ziemnego.

Program Czyste Powietrze może wesprzeć zerwanie zależności od Rosji

Program Czyste Powietrze ruszył w 2018 roku i od tego czasu wpłynęło ponad 400 tys. wniosków. Na przestrzeni lat program był usprawniany, jednak działania skupiały się głównie na poprawie jego dostępności oraz rodzajach wspieranych źródeł ciepła. Liczba złożonych wniosków w 2021 roku wzrosła ponad dwukrotnie względem lat ubiegłych i wyniosła 185 tys. Pomijano natomiast znaczenie inwestycji w efektywność energetyczną. 

Dotychczas nie brano też pod uwagę możliwości wykorzystania Czystego Powietrza jako narzędzia umożliwiającego pełne uniezależnienie się polskich budynków od ogrzewania paliwami kopalnymi. Obecnie jedynie połowa wniosków składanych w ramach programu obejmuje działania ograniczające zapotrzebowanie budynku na ogrzewanie. Gdy beneficjenci decydują się na inwestycje ograniczające zużycie energii, są one średnio dwukrotnie za niskie względem pełnego potencjału głębokiej termomodernizacji.

Ponadto, w Czystym Powietrzu jest za mało inwestycji w zeroemisyjne źródła ciepła. Ponad połowa wsparcia na wymianę źródeł ciepła z programu trafiło dotąd do źródeł korzystających z węgla i gazu, zwiększając popyt na importowane paliwa. Po wycofaniu wsparcia dla węgla, gaz pozostaje najbardziej popularnym paliwem w programie. Jedynie niecałe 20 proc. wsparcia na wymianę źródeł ciepła zostało dotąd skierowane do w pełni zeroemisyjnych, zelektryfikowanych źródeł.

W obecnym kształcie program Czyste Powietrze wspiera przede wszystkim mało ambitne projekty termomodernizacyjne oraz przejście z węgla na gaz - konstatują eksperci. Utrzymanie skali działania programu w kolejnych latach będzie wymagało odejścia od modelu opartego na źródłach gazowych i płytkiej termomodernizacji.

Konieczna ewolucja, a nie rewolucja

NFOŚiGW potrafi efektywnie dopasowywać zasady działania programu do potrzeb beneficjentów. Eksperci przekonują, że konieczna jest ewolucja, a nie nagła rewolucja w programie. Co proponują? Jest to przede wszystkim wprowadzenie wyższej intensywności wsparcia dla inwestycji w poprawę efektywności energetycznej i podwyższenie maksymalnej kwoty nakładów objętych wsparciem. Konieczne jest zapewnienie wyższego wsparcia dla inwestycji pozwalających na osiągnięcie zeroemisyjności przez budynek dzięki połączeniu elektryfikacji ogrzewania z daleko idącą poprawą efektywności energetycznej.

Eksperci zalecają dalszy rozwój i promowanie ścieżki bankowej i pożyczek uzupełniających dotacje jako rozwiązań ułatwiających realizację kapitałochłonnych inwestycji niezbędnych do uniezależnienia się od paliw kopalnych. Konieczne jest natychmiastowe obniżenie intensywności wsparcia i szybkie całkowite wycofanie wsparcia dla źródeł ogrzewania wykorzystujących paliwa kopalne.

Nie wolno także zapominać o odpowiedniej skali finansowania programu, np. przez dodatkową alokację środków ze sprzedaży uprawnień w ramach systemu EU ETS.

Źródło: Instytut Reform