Prawo dla zielonego wodoru w Niemczech – przegląd najważniejszych regulacji

Najbogatsze doświadczenie w zakresie ustawodawstwa wodorowego mają Niemcy, którzy nieustannie realizują różne projekty wodorowe. W wyniku zeszłorocznej nowelizacji Narodowej Strategii Wodorowej (Nationale Wasserstoffstrategie) wydanej przez niemiecki rząd w czerwcu 2020 roku, Niemcy wkroczyli w drugą fazę rozwoju gospodarki wodorowej. To również kolejny krok w rozwoju obszaru regulacyjnego wodoru, czego dowodem jest uchwalenie przepisów dotyczących między innymi krajowej bazowej sieci wodorowej (Kernnetz). Niemiecki ustawodawca wprowadził podstawowe regulacje wodorowe do ustawy Energiewirtschaftsgesetz (dalej jako: EnWG), którą można porównać do polskiej ustawy – Prawo Energetyczne. Zawarto w niej między innymi definicje zielonego wodoru, produkcji wodoru, operatora sieci wodorowej czy też przepisy dotyczące budowy infrastruktury sieciowej wodoru. Kolejnym kluczowym aktem prawnym jest ustawa Erneuerbare-Energien-Gesetz (dalej jako: EEG), która jest odpowiednikiem polskiej ustawy o OZE regulującym systemy wsparcia, czego przykładem są zagadnienia przetargowe na innowacyjne systemy wytwarzania energii elektrycznej z zielonego wodoru czy magazynowania energii elektrycznej w oparciu o wodór. Ze względu na obszerną objętość całości aspektów regulacyjnych wodoru, w artykule przedstawię podstawowe przepisy, które dotyczą funkcjonowania operatorów i budowy sieci wodorowych. 

Operatorzy funkcjonujący w niemieckim systemie wodorowym 

Obecnie w § 3 ust. 10b EnWG przyjęto definicję legalną operatora sieci wodorowej, która oznacza osobę fizyczną lub osobę prawną realizującą zadania przesyłu, lub dystrybucji wodoru, odpowiedzialną za eksploatacje, konserwacje oraz rozbudowę sieci wodorowej. Ogólna definicja operatora sieci wodorowej likwiduje rozdział na operatora systemu dystrybucyjnego i operatora systemu przesyłowego wodoru, co ma prawdopodobnie związek z brakiem rozdziału definicji sieci wodorowych na sieci przesyłowe i dystrybucyjne. Należy jednak pamiętać, że w sprawie projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazów odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru, Parlament Europejski i Komisja Europejska osiągnęły pod koniec listopada 2023 roku kompromis w sprawie tekstu rozdzielającego kategorie OSP-OSD, stworzonego w oparciu o dwie nowe definicje sieci przesyłu wodoru (art. 2 ust. 21a) i sieci dystrybucji wodoru (art. 2 ust. 21b), opisane poprzez zastosowanie nowych kryteriów funkcjonalnych. W wyniku uchwalenia przywołanej dyrektywy państwa członkowskie UE, w tym Niemcy, muszą dokonać przeglądu ustawodawstwa krajowego sprawdzając, czy spełnia ono cele wskazane w dyrektywie. Nie jest wykluczone, że w przyszłości w Niemczech będzie funkcjonował operator systemu przesyłowego i dystrybucyjnego wodoru. Nie można pominąć, że w § 3 ust. 10b EnWG zdefiniowano również operatora systemu magazynowania wodoru, który oznacza osobę fizyczną, prawną lub prawnie zależną jednostkę organizacyjną przedsiębiorstwa energetycznego realizującą zadanie magazynowania wodoru i odpowiedzialną za eksploatację instalacji magazynowania wodoru. 

Jedną z podstaw budowania europejskiego liberalnego rynku wodoru jest zasada unbandlingu, która oznacza niezależność funkcjonowania operatorów systemów. Pozwala na rozdział działalności przesyłowej od działalności wytwórczej. Również w § 28m EnWG uregulowano, że operatorzy sieci wodorowych są niezależni w wykonywaniu swojej działalności od produkcji, sprzedaży wodoru czy jego magazynowania. Każdy z operatorów na rynku wodorowym prawdopodobnie w przyszłości zostanie zobowiązany do przyjęcia jednego z unijnych modeli organizacyjnych (OU- Ownership Unbundled, ITO- Independent Transmission Operator, ISO - Independent System Operator).

Infrastruktura sieciowa w Niemczech 

Niemcy jako jedno z nielicznych państw wprowadziło przepisy dotyczące budowy sieci wodorowych, które zostały uregulowane w EnWG pozwalając na rozwój infrastruktury sieciowej. Zgodnie z § 28j EnWG regulacje dotyczące procesu budowy sieci gazowej ujęte w części 5 EnWG mają zastosowanie do budowy sieci wodorowych. Termin „gazociąg” z § 43l EnWG  części 5 obejmuje również sieci wodorowe. Uwagi wymagają również pojęcia zawarte w innych aktach prawnych, przykładowo pojęcie "gaz" użyte w § 35 ust. 1 pkt 3 Kodeksu budowlanego oraz określenie "gazociągi", o którym mowa w § 1 pkt 14 Rozporządzenia w sprawie planowania przestrzennego, obejmuje również sieci wodorowe. 

Podstawą każdego procesu inwestycyjnego jest uzyskanie tytułu prawnego do nieruchomości w celu posadowienia infrastruktury sieciowej. Dla wodorowej instalacji konieczne jest przeprowadzenie procedury planowania i zagospodarowania przestrzennego, między innymi dla projektów gazociągów o średnicy większej niż 300 mm, jeśli mają one duży wpływ przestrzenny, a w niektórych przypadkach znaczenie ponadlokalne. Procedura planistyczna obejmuje również ocenę oddziaływania inwestycji na środowisko, przepisy Ustawy o ocenach oddziaływania na środowisko (dalej jako UVPG), zgodnie z EnWG mają również zastosowanie do procesu budowlanego sieci wodorowej. Załącznik 1 przywołanej ustawy wskazuje, że w przypadku budowy i eksploatacji gazociągu, z wyłączeniem instalacji, które nie przekraczają powierzchni terenu fabryki, a w szczególności gazociągi o długości większej niż 40 km i średnicy od 300 mm do 800 mm będą poddane wstępnej ocenie. Obowiązek oceny oddziaływania na środowisko istnieje, jeżeli w opinii właściwego organu nowe przedsięwzięcie może mieć znacząco niekorzystny wpływ na środowisko. Proces lokalizacyjny kończy się wydaniem pozwolenia na budowę (Planfeststellungsbeschluss). Wśród infrastruktury, która wymaga zatwierdzenia, wskazano budowę i eksploatację, a także modyfikację rurociągów wodorowych, w tym rurociągów łączących terminale ładowania wodoru o średnicy większej niż 300 milimetrów co potwierdza § 43l EnWG. Sieci wodorowe są budowane zgodnie z najlepszymi regułami technicznymi opracowanymi przez Niemieckie Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne ds. Gazu i Wodoru, dostosowanymi do szczególnych właściwości wodoru, co zostało wskazane w § 49 oraz § 113c EnWG. 

Nowością regulacyjną w § 28r EnWG jest budowa rdzeniowej, ogólnoniemieckiej sieci wodorowej, umożliwiającej połączenie przyszłych zakładów produkcji wodoru i potencjalnych punktów importu z przyszłymi punktami zużycia wodoru i magazynowania wodoru. Wodorowa sieć bazowa ma przede wszystkim umożliwić ponadregionalny transport wodoru.  

Aby infrastruktura sieci wodorowej mogła zostać zatwierdzona jako część wodorowej sieci bazowej, musi spełniać następujące wymagania:

- musi służyć celowi,

- znajdować się na terenie Republiki Federalnej Niemiec,

- ich planowane uruchomienie musi nastąpić do końca 31 grudnia 2032 r.,

- musi należeć do co najmniej jednego z następujących typów projektów:

a) projekty będące ważnymi projektami stanowiącymi przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania, które zostały zatwierdzone przez Komisję Europejską, 

b) projekty utworzenia europejskiej sieci wodorowej, w szczególności projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania,

c) projekty o charakterze ponadregionalnym mające na celu utworzenie ogólnoniemieckiej sieci wodorowej, w szczególności infrastruktury umożliwiającej przyłączenie dużych odbiorców przemysłowych, elektrowni wodorowych lub elektrowni przygotowanych do pracy z wodorem, magazynowania wodoru i producentów wodoru,

d) projekty poprawiające możliwości importu wodoru lub integrację elektrolizerów wodoru.

Obowiązki operatora sieci wodorowych

Zgodnie z unijną zasadą TPA przyłączenie i dostęp do sieci wodorowych osób trzecich odbywa się na równych i niedyskryminujących warunkach, o czym świadczy § 28n EnWG. Możliwość odmowy przyłączenia do sieci może nastąpić ze względu na warunki techniczne i ekonomiczne. Zasady dostępu są jawne i publikowane przez operatora sieci wodorowych, powinny zawierać informacje o opłacie za dostęp do sieci oraz procedurę składania wniosków o przyłączenie. Operatorzy podają również informację na temat przepustowości sieci.

W zakresie obowiązków informacyjnych, zgodnie z § 28p EnWG, operatorzy sieci wodorowych przedkładają Federalnej Agencji Sieci, w formie pisemnej lub drogą elektroniczną, dokumenty niezbędne do badania potrzeb poszczególnych infrastruktur sieci wodorowych. Operatorzy sieci wodorowych są również, na podstawie § 28q EnWG, zobowiązani do przedstawiania raportu o aktualnym stanie rozbudowy sieci wodorowej oraz o rozwoju planowanych sieci wodorowej z docelowym rokiem 2035 r.