Zatrudnienie w sektorze energii odnawialnej – jak Polska wypada na tle innych krajów Unii Europejskiej?

Energia wiatrowa

W 2021 roku w Unii Europejskiej nastąpił przyrost mocy netto w energetyce wiatrowej, który nie przekroczył granicy 11 GW (10 796,5 MW). Najbardziej zauważalnym aspektem poprzedniego roku była minimalna aktywność na morzu. Ten drastyczny spadek w sektorze offshore doprowadził do zmniejszenia liczby miejsc pracy w całej branży energetyki wiatrowej. EurObserv'ER odnotował 211 500 miejsc pracy w 2021 roku, co oznacza znaczny spadek zatrudnienia w UE w porównaniu z rokiem 2020 - aż 68 900 miejsc pracy mniej. Chociaż energia wiatrowa miała najwyższe przychody w 2020 r., spadek liczby miejsc pracy w 2021 r. spowodował, że technologia ta znalazła się na trzecim miejscu, dając się wyprzedzić biomasie, pompom ciepła i fotowoltaice. 

Jeśli chodzi o wyniki poszczególnych krajów, Holandia, Hiszpania i Niemcy należą do tych, w których odnotowano największe spadki zatrudnienia i aktywności w 2021 r. Niemcy, europejski lider branży wiatrowej, spadły z szacowanych 83 500 miejsc pracy do 69 200 w 2021 roku, wciąż jednak zachowując pierwszą pozycję w zatrudnieniu w UE. Na drugim miejscu znajduje się Dania, z 31900 miejscami pracy w tym sektorze. Polska znajduje się na 7 miejscu z wynikiem 8 600 zatrudnionych. Warto zaznaczyć, że zatrudnienie znacznie zmalało od roku 2020, kiedy w Polsce było zatrudnionych 10 900 osób.

Fotowoltaika

Rynek fotowoltaiki w Unii Europejskiej pozostał bardzo aktywny w 2021 r. pomimo zakłóceń w łańcuchach dostaw komponentów i wzrostu cen modułów. EurObserv'ER ocenił, że maksymalna moc netto w UE wzrosła o co najmniej 22,8 GW w 2021 roku. Przyrost ten spowodował wzrost rocznej skumulowanej mocy Unii Europejskiej o 16,7% do 158,9 GW. Jeśli chodzi o skutki społeczno-gospodarcze, EurObserv'ER szacuje obroty w sektorze fotowoltaicznym na 27,6 mld euro w 2021 r. (w porównaniu z 20,9 mld euro w 2020 r.), a zatrudnienie na 223 100 etatów. Niemcy z 56 000 miejsc pracy pozostają liderem, co wynika z 5,0 GWp nowej mocy zainstalowanej w 2021 r. 

Prognozy zatrudnienia w hiszpańskim sektorze energii słonecznej również odnotowały wzrost. W 2021 r. kraj ten dodał 2,8 GW mocy fotowoltaicznej, z czego większość powstała w wyniku umów o zakup energii. Dzięki temu Hiszpania jest jednym z największych rynków energii słonecznej działających bez dotacji rządowych lub gwarantowanych cen. Wiele innych krajów również odnotowało wzrost liczby miejsc pracy w związku z rosnącą mocą zainstalowaną. Na przykład Holandia i Włochy odnotowały wzrost zatrudnienia w 2021 roku (odpowiednio 3 100 i 3 700 miejsc pracy) i nadal znajdują się w pierwszej szóstce krajów o największym zatrudnieniu w sektorze PV. Z kolei Polska zajmuje drugie miejsce w rankingu z 35 200 miejscami pracy. Nastąpił zauważalny wzrost od 2020 roku, w którym było 15 000 stanowisk.

Słoneczna energia cieplna

EurObserv'ER szacuje obroty i zatrudnienie w sektorze słonecznej energii cieplnej na 5,2 mld EUR i 38 300 miejsc pracy w roku 2021. Liczby te wskazują na istotny wzrost obrotów sektora, które ponad dwukrotnie przewyższają wynik z roku 2020. Poziom zatrudnienia również wypadł bardzo dobrze - 18 200 miejsc pracy, czyli prawie dwukrotnie więcej niż w roku 2020. Duża część wzrostu zatrudnienia wynika ze wzrostu liczby miejsc pracy o 13 900 w Niemczech, co plasuje Niemcy na pierwszym miejscu pod względem liczby miejsc pracy w sektorze słonecznej energii cieplnej w UE. Ten duży wzrost zatrudnienia można wyjaśnić wysokim wzrostem mocy zainstalowanej systemów słonecznych (1,6 GW). 

Dania również poczyniła duże postępy w 2021 roku. W zakresie słonecznej energii cieplnej kraj ten specjalizuje się przede wszystkim w niszy sieci grzewczych integrujących tę energię. Polska zapewniła sobie 3. miejsce w tabeli liderów, z imponującym wynikiem 2,800.

Energia wodna

Zdecydowana większość infrastruktury hydroenergetycznej w UE została zainstalowana w latach 60. i 70. ubiegłego wieku i obecnie wymaga odnowienia i modernizacji. Ponieważ dane dotyczące wyłącznie nowych mocy nie są dostępne, możliwe jest dokonanie zawyżonych szacunków dla niektórych krajów. Francja odnotowała największy wzrost mocy zainstalowanej w 2021 roku (+580 MW). Odpowiednio znacznie wzrosły również szacunki dotyczące zatrudnienia - o 11 700. Inne kraje, w których nastąpił wzrost mocy i miejsc pracy to Niemcy, Austria, Hiszpania, Portugalia i Czechy. Szacunek miejsc pracy dla Włoch wykazuje największy spadek spośród wszystkich krajów UE (-5 300 miejsc pracy w porównaniu z rokiem 2020). 

Ogólny poziom zatrudnienia wyniósł 48 800 miejsc pracy w sektorze energetyki wodnej w UE. Podobny wzrost obserwuje się w przypadku obrotu pieniężnego, który szacuje się na 6,4 mld EUR. Największe obroty związane z energetyką wodną można zaobserwować w państwach członkowskich o dużych mocach hydroenergetycznych: Francji (26,2 GW), Włoszech (22,8 GW), Austrii (14,7 GW) i Hiszpanii (20,1 GW). W krajach, w których w 2021 r. nie dodano nowych mocy, szacunki dotyczące obrotów i zatrudnienia wynikają z działań związanych z eksploatacją i konserwacją istniejących elektrowni wodnych. Są one najwyższe wśród krajów o największych istniejących flotach elektrowni wodnych. Na 13 pozycji Polska utrzymuje 500 możliwości zatrudnienia, identycznie jak w 2020 roku.

Energia geotermalna

Podobnie jak w latach ubiegłych, głęboka geotermia stanowi najmniejszy sektor energii odnawialnej w UE - zarówno pod względem obrotów, jak i zatrudnienia. Ogólny obrót sektora w UE wzrósł o 100 mln euro do 910 mln euro. Zatrudnienie wzrosło do 7 300 w 2021 r. (z poprzedniego poziomu 6 100 miejsc pracy). Całkowita zainstalowana moc elektryczna energii geotermalnej w Europie jest w dużej mierze stabilna. Przyrost mocy obserwuje się raczej po stronie systemu ciepłowniczego niż produkcji energii elektrycznej. W 2021 r. największy przyrost mocy geotermalnej do celów grzewczych nastąpił w Polsce: z 61 MW do 137 MW mocy zainstalowanej. Z obrotem 90 mln euro i 1 200 miejscami pracy Polska jest największa pod względem zatrudnienia w sektorze geotermalnym. Holandia utrzymała wysoki poziom aktywności w 2021 r., dodając 71 MW geotermii do ogrzewania i chłodzenia. Znajduje to odzwierciedlenie w szacunkach dotyczących 1 000 miejsc pracy. Włochy są historycznie dominującym graczem z 1 000 miejscami pracy i obrotem w wysokości 160 mln euro, co wynika z ich dużych istniejących mocy geotermalnych w zakresie energii elektrycznej i cieplnej. Z obrotem 130 mln euro i 800 miejscami pracy w sektorze geotermalnym, sektor geotermalny we Francji pozostaje czwartym co do wielkości w UE po Holandii, Włoszech i Polsce. Kolejne miejsca zajmują Niemcy i Węgry z odpowiednio 700 i 500 miejscami pracy.

Pompy ciepła

W przypadku pomp ciepła obserwujemy kolejny duży wzrost pod względem obrotów przemysłu i zatrudnienia w całej UE w 2021 r., po dużym wzroście w 2020 r. Obecne dane dokładniej reprezentują szacowaną liczbę pomp ciepła zainstalowanych w krajach, w których ma miejsce również znaczna ilość wycofywania z eksploatacji starszych pomp ciepła. Szacunki dla Włoch znacznie wzrosły w wyniku tej zmiany, przesuwając je na pierwsze miejsce pod względem obrotów (ponad 20 mld euro) i zatrudnienia (141 300 etatów). Z drugiej strony widzimy znaczny spadek we Francji, spowodowany przeszacowaniem wartości z 2020 roku. Pomimo korekty, Francja nadal posiada drugi co do wielkości sektor pomp ciepła w UE - dzięki dużemu i aktywnemu rynkowi pomp ciepła. Inne kraje, w których odnotowano znaczny spadek szacowanego zatrudnienia i obrotów, to Słowenia (-1,1 mld euro i 13 600 miejsc pracy) i Portugalia (-470 mln euro i 9 700 miejsc pracy). W przypadku Słowenii i Portugalii spadek jest spowodowany mniejszą liczbą nowych pomp ciepła zainstalowanych w 2021 r. w porównaniu z 2020 r. 

Pompy ciepła pozostają największym sektorem energii odnawialnej w UE pod względem zatrudnienia. Chociaż duża część pomp ciepła sprzedawanych i instalowanych w Europie jest również nadal produkowana w krajach UE, wydaje się, że w 2021 r. popyt na pompy ciepła rósł szybciej niż zdolności produkcyjne - co prowadzi do większego importu pomp ciepła i części do pomp ciepła spoza UE. Polska plasuje się na ósmym miejscu z  8 200 miejscami pracy w sektorze pomp ciepła.

Biogaz

Po szybkim wzroście w pierwszej dekadzie wieku, tempo rozwoju biogazu nie zostało utrzymane w ciągu kolejnych dziesięciu lat w państwach członkowskich UE. W 2021 roku pozyskiwanie energii pierwotnej z biogazu w Unii Europejskiej utrzymało się na stosunkowo stabilnym poziomie w porównaniu z rokiem 2020. Liczba miejsc pracy w sektorze biogazu nieznacznie zmniejszyła się do 47 100 w 2021 roku - o 1 800 etatów mniej niż w 2020 roku. Obroty sektora wyniosły 5,5 mld euro, co oznacza niewielki spadek z 5,75 mld euro odnotowanych w poprzednim roku. Szacunkowe zatrudnienie w Niemczech, Włoszech, Czechach i Francji zmniejszyło się o 500-600 etatów w porównaniu z rokiem 2020, ale siły robocze w tych krajach pozostają największe dla sektora biogazu. Polska ma piąty najwyższy obrót w sektorze, a także siłę roboczą porównywalną do Francji. Za nami plasuje się Hiszpania, gdzie szacunkowe zatrudnienie wzrosło o 500 etatów w 2021 roku w porównaniu z rokiem 2020.

Biopaliwa 

Europejski sektor biopaliw odnotował niewielki wzrost w 2021 roku. Ogólne zużycie biopaliw wzrosło o 7,8% między 2020 a 2021 rokiem do 17 022 ktoe (+ 1 229 ktoe). Znaczne moce produkcyjne biopaliw pozostają niewykorzystane w UE. Według obliczeń EurObserv, obroty całego przemysłu biopaliwowego Unii Europejskiej wzrosły nieznacznie do 12,1 mld euro, natomiast poziom zatrudnienia wzrósł z 141 600 do 148 300 miejsc pracy w 2021 roku. 

Biopaliwa pozostają piątym największym twórcą miejsc pracy w sektorze energii odnawialnej w UE, po biomasie stałej, pompach ciepła, fotowoltaice i energii wiatrowej. Należy również zauważyć, że kraje wiodące pod względem zatrudnienia niekoniecznie są największymi konsumentami biopaliw, takimi jak Francja i Niemcy. Państwa członkowskie UE o dużej powierzchni gruntów rolnych, takie jak Rumunia, Węgry i Polska, również mają duże zatrudnienie w łańcuchu dostaw biopaliw. I rzeczywiście, Polska (21 400 miejsc pracy i 970 mln euro) jest największa pod względem zatrudnienia w tym sektorze. Rumunia (17 800 osób zatrudnionych) i Węgry (17 000 osób zatrudnionych) są tuż za Francją, jeśli chodzi o zatrudnienie w sektorze biopaliw w UE w 2021 r.

Odnawialne odpady komunalne

Z definicji, odpady komunalne są uważane w 50% za materię odnawialną, ponieważ odpady z gospodarstw domowych zawierają znaczną część ulegającą biodegradacji. Produkcja energii z odnawialnych odpadów komunalnych (RMW) opiera się w dużej mierze na spalaniu w zakładach Waste-to-Energy (WtE). Sektor ten jest stosunkowo trudny do określenia ilościowego i pozostaje jednym z mniejszych sektorów odnawialnych w Unii Europejskiej. EurObserv'ER szacuje, że przy 14 500 bezpośrednich i pośrednich miejscach pracy można zaobserwować wzrost o 1 700 miejsc pracy w porównaniu z rokiem 2020. Wzrost ten jest spowodowany widocznym zwiększeniem mocy zakładów przetwarzania odpadów na energię. Najbardziej znaczące przyrosty obserwuje się w Polsce (1 600 miejsc pracy) i Austrii (1 000 miejsc pracy). Tymczasem znaczny spadek można zaobserwować w przypadku szacunków dla Szwecji ( 600 miejsc pracy). Według EurObserv'ER Niemcy są największym państwem członkowskim pod względem wpływu społeczno-gospodarczego, z 3 900 miejscami pracy w sektorze. Polska zajmuje drugie miejsce z szacowaną siłą roboczą 1 900 pracowników w 2021 roku. Kolejne miejsce zajmują Włochy (1 700 pełnoetatowych miejsc pracy).

Biopaliwa stałe

Biopaliwa stałe pozostają ważnym źródłem energii odnawialnej pod względem produkcji energii i zatrudnienia w UE. Zużycie energii z biopaliw stałych osiągnęło w Unii Europejskiej w 2021 roku rekordowy poziom. Ten znaczący wzrost, który odpowiada zwiększeniu zużycia o 7,8 Mtoe (z 96,4 do 104,2 Mtoe), tłumaczy się zarówno ostrzejszą zimą w 2021 r., jak i wzrostem cen paliw kopalnych w drugiej połowie roku, co zwiększyło konkurencyjność paliw z biomasy. Zgodnie z tą samą logiką, produkcja energii elektrycznej i ciepła z biopaliw stałych wzrosła w 2021 r. odpowiednio z 83 GW do 90 GW. Te wzrosty miały wpływ na wyniki społeczno-gospodarcze sektora, z szacunkową liczbą 353 800 miejsc pracy w 2021 r. (+70 800 w porównaniu z 2020 r.). 

Biopaliwo stałe jest największym źródłem energii odnawialnej w 2021 r., wyprzedzając pompy ciepła, fotowoltaikę i energię wiatrową. Niemcy mają najwyższe obroty w zakresie biopaliw stałych (6 mld euro) i z 41 300 miejscami pracy są również domem dla drugiej co do wielkości siły roboczej w zakresie biomasy. Polska, jeden z najważniejszych krajów rolniczych w UE, reprezentuje 46 900 miejsc pracy, choć obroty sektora są znacznie niższe i wynoszą 2,2 mld euro. Francja pozostaje trzecim największym pracodawcą w dziedzinie biopaliw stałych z liczbą 24 900 miejsc pracy.

Ogółem w sektorze energii odnawialnej w Unii Europejskiej zatrudnionych jest bezpośrednio lub pośrednio około 1,47 mln osób. Oznacza to wzrost brutto o 156 700 miejsc pracy (12%) w latach 2020-2021. Należy zauważyć, że zmiana obliczeń dla pomp ciepła ma duży wpływ na całkowity wzrost. Wyłączając pompy ciepła widzimy wzrost o prawie 100 000 etatów w pozostałych sektorach OZE.

Zatrudnienie w branży OZE - podsumowanie

Podsumowując, 18 z 27 państw członkowskich zwiększyło lub utrzymało liczbę miejsc pracy w sektorze energii odnawialnej. Pięć najlepszych krajów pod względem zatrudnienia to: 

• Niemcy (256 800 miejsc pracy - 17% całego zatrudnienia w UE w sektorze energii odnawialnej), 
• Włochy (206 100 miejsc pracy, 14%), 
• Francja (167 800 miejsc pracy, 11%), 
• Polska (129 300 miejsc pracy, 9%),
• Hiszpania (124 000 miejsc pracy, 8%). 

Pompy ciepła (377 300 miejsc pracy, 26% ogółu UE) pozostały największym sektorem pod względem zatrudnienia związanego z energią odnawialną, a następnie biomasa stała (353 800 miejsc pracy, 24%) i fotowoltaika (223 100 miejsc pracy, 15%). 

Źródło: EUROBSERV'ER - The State Of Renewable Energies in Europe, edition 2022